ადამიანი, როგორც არისტოტელე იტყოდა, პოლიტიკური ცხოველია. თუკი სწორად გადავთარგმნით იქნება სოციალური არსება, რომელიც სამყაროში გადარჩენისთვის

 იბრძვის იმ დღიდან მოყოლებული რაც დაიბადა. ის იბრძვის რათა დაიცვას

საკუთარი ქონება, ტერიტორია, სიცოცხლე და ა.შ. იმისათვის რომ ადამიანს

ყოველივე ჩემს მიერ ზემოთ ხსენებული მოეხერხებინა დიდი ხნის მანძილზე

 სხვადასხვა მეთოდებით ცდილობდა.

ჯერ კიდევ პრეისტორიულ ეპოქაში ჯგუფებად მცხოვრები ადამიანები სხვადასხვა

გზით იცავდნენ თავს.

მოგეხსენებათ, უძველესი დროიდან არის ცნობილი ადამიანის პირადი ბუნება.

კერძოდ ის რომ ადამიანი მსგავსია ცხოველისა, უფრო სწორედ მგლისა, რომელიც

დაუნდობელია.  იგი  არ  ერიდება  თანამოძმეთა  განადგურებას  საკუთარი

ინტერესების გამო. მზად არის ყველაფერზე წავიდეს, რათა დასახულ მიზანს

მიაღწიოს. ზოგჯერ შეიძლება აღწევდეს კიდეც, მაგრამ სავსებით შესაძლებელია ის

სხვისი მიზნის მსხვერპლიც კი აღმოჩნდეს.

გადიოდა დრო და ადამიანები ცდილობდნენ მოეგვარებინათ ეს პრობლემა, თავიდან

აეცილებინათ  ყოველგვარი  მოსალოდნელი  საფრთხე,  მოეგვარებინათ  თვით

ურთიერთობანი სხვა დანარჩენებთან. ეს მეტად ხანგრძლივი და რთული პროცესი

იყო. შედეგად კი წარმოიშვა ახალი იდეა ადამიანთა გონებაში : დაედგინათ წესები და

ემოქმედათ ამის მიხედვით. ამ წესების საშუალებით შეძლებდნენ მოეგვარებინათ

ერთმანეთთან ურთიერთობები, შექმნილი ქაოსი გამქრალიყო და ერთმანეთის

განადგურება თავიდან აეცილებინათ.

ამ წესების ჩამოყალიბება ქვის ხანაშიაც კი შეიმჩნევა, როცა მამაკაცები ვალდებულნი

არიან წავიდნენ სანადიროდ ტყეში და ნანადირევი ბელადმა პროპორციულად

გადაანაწილოს. ქალებმა კი ტყეში შეაგროვონ მცენარეები და შვილებზე იზრუნონ.

მართალია, ეს წესები შეიძლება არც თუ ისე ღირებულად მოგვეჩვენოს ჩდღევანდელი

გადასახედიდან, მაგრამ პირველყოფილ ადამიანთა ცხოვრებაში ეს დიდი მიღწევა და

ამავდროულად მეტად მნიშვნელოვანი იყო.დრო გადიოდა და წესები ყალიბდებოდა...

დღეს  ეს  წესები  გვაქვს  ნორმების  სახით,  რომელიც  ადამიანებს  შორის

ურთიერთობებს აწესრიგებს და საზოგადოებაც მეტად ეფექტურად იყენებს. ის

უფლებამოსილია დაავალდებულოს ესა თუ ის ადამიანი რომელიმე ნორმის

შესრულებაში, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი მასზე სახელმწიფოს აქვს უფლება

გაატაროს ნორმით გათვალისწინებული სანქცია.

ნორმები მრავალი წლის მანძილზე იქმნებოდა. ის თანდათანობით განიცდიდა

ასიმილაციას.ნორმის მეშვეობით ჩვენ შეგვიძლია გაგვიჩნდეს მოლოდინი იმისა, რომ ესა თუ ის

პირი თუ ორგანიზაცია აუცილებლად მოიქცევა ნორმის ფარგლებში და არ

დაირღვევა ჩვენი პირადი უფლებები. ასევე ჩვენც ვალდებულნი ვართ რომ

შევასრულოთ  ნორმა  და  შესაბამისად  სხვასაც  უჩნდება  მოლოდინი

სამართლიანობისა.როგორც უკვე ვახსენეთ, რომ არა ნორმა, კაცობრიობა დაკარგავდა არსებობის აზრს.

ინგლისელი ფილოსოფოსი, თომას ჰობსი ამბობს, რომ ისეთი მდგომარეობა, როცა არ

არსებობს არანაირი სახელმწიფო კანონი, ასეთ ვითარებას ეწოდება ბუნებითი

მდგომარეობა. ეს ისეთი პერიოდია, როცა ადამიანი მზად უნდა იყოს, ნებისმიერ

დროს ძალადობრივი სიკვდილისთვის.ადამიანები  თავისუფლები  არიან...  თვითონ  სიტყვა  თავისუფლება  ნიშნავს საზღვრებს, მაგრამ დღესდღობით ჩვენ თავისუფლება გაიგივებული გვაქვს ნორმების

ფარგლებში. იმ პიროვნებისთვის კი, როცა არ არსებობს არანაირი სამართალი, ანუ

ნორმების ერთობლიობა, ადამიანები უსაზღვრო თავისუფლებას იყენებენ და დიდ

ზიანს აყენებენ ერთმანეთს, რაც სავალალო შედეგამდეც კი მივდივართ.

ხოლო ის პერიოდი, როდესაც კაცობრიობის ეპოქაში არ იარსებებს არანაირი ნორმა

ადამიანები დაუცველნი აღმოჩნდებიან, ვინაიდან მათი დამცავი იარაღი სწორედაც

რომ ნორმათა ერთობლიობაა, ასე რომ, კაცობრიობა მთავარი იარაღის გარეშე რჩება

ასეთ შემთხვევაში.როგორც უკვე მოგახსენეთ, ნორმათა ჩამოყლიბებას დიდი ისტორია გააჩნია, სანამ

მორმამდე მივიდოდით ანუ უკვე კანონამდე, მანამ ადამიანები ხელმძღვანელობდნენ

ადათებით, წეს–ჩვეულებებითა და ტრადიციებით.ნორმა მკვეთრად განსხვავდება მისი წინაპრებისაგან...კერძოდ, ნორმას გააჩნიამავალდებულებელი ძალა, ხოლო ადათსა და წეს–ჩვეულებების შესრულება სავალდებულო არ არის. ნორმის დარღვევას სასჯელი მოჰყვება სახელმწიფოს

მხრიდან, ხოლო ადათსა და ტრადიციის შეუსრულებლობისას არანაირი სასჯელი არ

ემუქრება ადამიანს. მას შეიძლება საზოგადოებისგან რაღაც გაკიცხვა, იზოლაცია

ემუქრებოდეს. ტუმცა, ჩვენ ამასაც ვერ ვიწინასწარმეტყველებთ, რადგან იგი

არაპროგნოზირებადია ნორმისაგან განსხვავებით. ჩვენ ინფორმირებულნი ვართ თუ

რ არის მოსალოდნელი ნორმის შეუსრულებლობისას. შესაბამისად, თავისუფლად

შეგვიძლია ავიცილოთ თავიდან ყოველგვარი სასჯელი მარტივი გზით : არ

დავარღვიოთ კანონი.სამართლებრივ იძულებას სახელმწიფო ყოველთვის ახორციელებს, რადგან მას

იურიდიული ძალა აქვს და მისი სანქციებიც წინასწარ განსაზღვრულია.

დროთა განმავლობაში ადათის რაღაც ნაწილმა იურიდიულად სამართლებრივი ძალა

მიიღო, რადგან მას ხშირად იყენებდნენ სასამართლოში.რაც უფრო გადიოდა დრო, ადათი მით უფრო განსაკუთრებულ სახეს იღებდა და საბოლოოდ ის სასამართლო პრაქტიკად ჩამოყალიბდა. სასამართლო პრაქტიკამ კი მოახდინა მისი ცხადო ფორმულირება და დაფიქსირება. და ეს ადათები წარმატებით

გამოიყენებოდა ყოველდღიურ ცხოვრებაში, სწორედ ამიტომ ის იქცა წამყვან

პრინციპად.გამომდინარე ჩემ მიერ ზემოთ თქმულიდან, სასამართლო სამართლის დაბადების

ადგილია. თუმცა, მათშიაც შეგვიძლია ვიპოვოთ განსხვავება. კერძოდ, სასამართლო

ერთ კონკრეტულ შემთხვევას წყვეტს, რომელიც უკვე მოხდა წარსულში, ხოლო

სამართლის ნორმა კი წინასწარ არეგულირებს სავარაუდო შემთხვევას, რომელიც

საცსებით შესაზლოა მომავალში მოხდეს.სამართლის ნორმები ერთადერთი საშუალებაა, რომლებსაც სიცხადე შემოაქვთ ადამიანთა  ურთიერთობებში.  ისინი  ეხმარებიან  ადამიანებს  რომ  შეძლონ

თანაცხოვრება ყოველგვარი კონფლიქტისა და შიშის გარეშე. იმ შიშისა, რომელიც

ჩანერგილია მათში...მათ ხომ ერთმანეთის ეშინიათ და მოძრაობენ შემდეგი

პრინციპით : თავდასხმა საუკეთესო თავდაცვააო.

სამართლის ნორმა არის უხილავი საზღვარი, რომლის აღიარება აუცილებელია,

რადგან ადამიანი ამ საზღვრებში შეძლებს რომ თავი მშვიდად იგრძნოს და დაცული

იყოს ისევ თავისი თვისტომთაგან.საქართველოში სამართლებრივად, ყველაზე მნიშვნელოვან ნორმას წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუცია. კონსტიტუციის შემდეგ საფეხურზე დგას ორგანული

კანონი, შემდეგ კანონი და საბოლოო საფეხურზე კი კანონმქვემდებარე აქტები

იმყოფება, რომელსაც საქ–ს აღმასრულებელი ხელისუფლება იღებს.

თვითონ კონსტიტუცია ლათინური სიტყვაა და დაწესებას ნიშნავს. ეს არის

განსაკუთრებული წესით მიღებული უმაღლესი იურიდიული ძალის მქონე

სახელმწიფოს ძირითადი კანონადამიანი, როგორც არისტოტელე იტყოდა, პოლიტიკური ცხოველია. თუკი სწორად გადავთარგმნით იქნება სოციალური არსება, რომელიც სამყაროში გადარჩენისთვის

 იბრძვის იმ დღიდან მოყოლებული რაც დაიბადა. ის იბრძვის რათა დაიცვას

საკუთარი ქონება, ტერიტორია, სიცოცხლე და ა.შ. იმისათვის რომ ადამიანს

ყოველივე ჩემს მიერ ზემოთ ხსენებული მოეხერხებინა დიდი ხნის მანძილზე

 სხვადასხვა მეთოდებით ცდილობდა.

ჯერ კიდევ პრეისტორიულ ეპოქაში ჯგუფებად მცხოვრები ადამიანები სხვადასხვა

გზით იცავდნენ თავს.

მოგეხსენებათ, უძველესი დროიდან არის ცნობილი ადამიანის პირადი ბუნება.

კერძოდ ის რომ ადამიანი მსგავსია ცხოველისა, უფრო სწორედ მგლისა, რომელიც

დაუნდობელია.  იგი  არ  ერიდება  თანამოძმეთა  განადგურებას  საკუთარი

ინტერესების გამო. მზად არის ყველაფერზე წავიდეს, რათა დასახულ მიზანს

მიაღწიოს. ზოგჯერ შეიძლება აღწევდეს კიდეც, მაგრამ სავსებით შესაძლებელია ის

სხვისი მიზნის მსხვერპლიც კი აღმოჩნდეს.

გადიოდა დრო და ადამიანები ცდილობდნენ მოეგვარებინათ ეს პრობლემა, თავიდან

აეცილებინათ  ყოველგვარი  მოსალოდნელი  საფრთხე,  მოეგვარებინათ  თვით

ურთიერთობანი სხვა დანარჩენებთან. ეს მეტად ხანგრძლივი და რთული პროცესი

იყო. შედეგად კი წარმოიშვა ახალი იდეა ადამიანთა გონებაში : დაედგინათ წესები და

ემოქმედათ ამის მიხედვით. ამ წესების საშუალებით შეძლებდნენ მოეგვარებინათ

ერთმანეთთან ურთიერთობები, შექმნილი ქაოსი გამქრალიყო და ერთმანეთის

განადგურება თავიდან აეცილებინათ.

ამ წესების ჩამოყალიბება ქვის ხანაშიაც კი შეიმჩნევა, როცა მამაკაცები ვალდებულნი

არიან წავიდნენ სანადიროდ ტყეში და ნანადირევი ბელადმა პროპორციულად

გადაანაწილოს. ქალებმა კი ტყეში შეაგროვონ მცენარეები და შვილებზე იზრუნონ.

მართალია, ეს წესები შეიძლება არც თუ ისე ღირებულად მოგვეჩვენოს ჩდღევანდელი

გადასახედიდან, მაგრამ პირველყოფილ ადამიანთა ცხოვრებაში ეს დიდი მიღწევა და

ამავდროულად მეტად მნიშვნელოვანი იყო.

დრო გადიოდა და წესები ყალიბდებოდა...

დღეს  ეს  წესები  გვაქვს  ნორმების  სახით,  რომელიც  ადამიანებს  შორის

ურთიერთობებს აწესრიგებს და საზოგადოებაც მეტად ეფექტურად იყენებს. ის

უფლებამოსილია დაავალდებულოს ესა თუ ის ადამიანი რომელიმე ნორმის

შესრულებაში, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი მასზე სახელმწიფოს აქვს უფლება

გაატაროს ნორმით გათვალისწინებული სანქცია.

ნორმები მრავალი წლის მანძილზე იქმნებოდა. ის თანდათანობით განიცდიდა

ასიმილაციას.ნორმის მეშვეობით ჩვენ შეგვიძლია გაგვიჩნდეს მოლოდინი იმისა, რომ ესა თუ ის

პირი თუ ორგანიზაცია აუცილებლად მოიქცევა ნორმის ფარგლებში და არ

დაირღვევა ჩვენი პირადი უფლებები. ასევე ჩვენც ვალდებულნი ვართ რომ

შევასრულოთ  ნორმა  და  შესაბამისად  სხვასაც  უჩნდება  მოლოდინი

სამართლიანობისა.როგორც უკვე ვახსენეთ, რომ არა ნორმა, კაცობრიობა დაკარგავდა არსებობის აზრს.

ინგლისელი ფილოსოფოსი, თომას ჰობსი ამბობს, რომ ისეთი მდგომარეობა, როცა არ

არსებობს არანაირი სახელმწიფო კანონი, ასეთ ვითარებას ეწოდება ბუნებითი

მდგომარეობა. ეს ისეთი პერიოდია, როცა ადამიანი მზად უნდა იყოს, ნებისმიერ

დროს ძალადობრივი სიკვდილისთვის.

ადამიანები  თავისუფლები  არიან...  თვითონ  სიტყვა  თავისუფლება  ნიშნავს

საზღვრებს, მაგრამ დღესდღობით ჩვენ თავისუფლება გაიგივებული გვაქვს ნორმების

ფარგლებში. იმ პიროვნებისთვის კი, როცა არ არსებობს არანაირი სამართალი, ანუ

ნორმების ერთობლიობა, ადამიანები უსაზღვრო თავისუფლებას იყენებენ და დიდ

ზიანს აყენებენ ერთმანეთს, რაც სავალალო შედეგამდეც კი მივდივართ.

ხოლო ის პერიოდი, როდესაც კაცობრიობის ეპოქაში არ იარსებებს არანაირი ნორმა

ადამიანები დაუცველნი აღმოჩნდებიან, ვინაიდან მათი დამცავი იარაღი სწორედაც

რომ ნორმათა ერთობლიობაა, ასე რომ, კაცობრიობა მთავარი იარაღის გარეშე რჩება

ასეთ შემთხვევაში.როგორც უკვე მოგახსენეთ, ნორმათა ჩამოყლიბებას დიდი ისტორია გააჩნია, სანამ

მორმამდე მივიდოდით ანუ უკვე კანონამდე, მანამ ადამიანები ხელმძღვანელობდნენ

ადათებით, წეს–ჩვეულებებითა და ტრადიციებით.

ნორმა მკვეთრად განსხვავდება მისი წინაპრებისაგან...კერძოდ, ნორმას გააჩნია

მავალდებულებელი ძალა, ხოლო ადათსა და წეს–ჩვეულებების შესრულება

სავალდებულო არ არის. ნორმის დარღვევას სასჯელი მოჰყვება სახელმწიფოს

მხრიდან, ხოლო ადათსა და ტრადიციის შეუსრულებლობისას არანაირი სასჯელი არ

ემუქრება ადამიანს. მას შეიძლება საზოგადოებისგან რაღაც გაკიცხვა, იზოლაცია

ემუქრებოდეს. ტუმცა, ჩვენ ამასაც ვერ ვიწინასწარმეტყველებთ, რადგან იგი

არაპროგნოზირებადია ნორმისაგან განსხვავებით. ჩვენ ინფორმირებულნი ვართ თუ

რ არის მოსალოდნელი ნორმის შეუსრულებლობისას. შესაბამისად, თავისუფლად

შეგვიძლია ავიცილოთ თავიდან ყოველგვარი სასჯელი მარტივი გზით : არ

დავარღვიოთ კანონი.სამართლებრივ იძულებას სახელმწიფო ყოველთვის ახორციელებს, რადგან მას

იურიდიული ძალა აქვს და მისი სანქციებიც წინასწარ განსაზღვრულია.

დროთა განმავლობაში ადათის რაღაც ნაწილმა იურიდიულად სამართლებრივი ძალა

მიიღო, რადგან მას ხშირად იყენებდნენ სასამართლოში.რაც უფრო გადიოდა დრო, ადათი მით უფრო განსაკუთრებულ სახეს იღებდა და საბოლოოდ ის სასამართლო პრაქტიკად ჩამოყალიბდა. სასამართლო პრაქტიკამ კი მოახდინა მისი ცხადო ფორმულირება და დაფიქსირება. და ეს ადათები წარმატებით

გამოიყენებოდა ყოველდღიურ ცხოვრებაში, სწორედ ამიტომ ის იქცა წამყვან

პრინციპად. გამომდინარე ჩემ მიერ ზემოთ თქმულიდან, სასამართლო სამართლის დაბადების

ადგილია. თუმცა, მათშიაც შეგვიძლია ვიპოვოთ განსხვავება. კერძოდ, სასამართლო

ერთ კონკრეტულ შემთხვევას წყვეტს, რომელიც უკვე მოხდა წარსულში, ხოლო

სამართლის ნორმა კი წინასწარ არეგულირებს სავარაუდო შემთხვევას, რომელიც

საცსებით შესაზლოა მომავალში მოხდეს.

სამართლის ნორმები ერთადერთი საშუალებაა, რომლებსაც სიცხადე შემოაქვთ

ადამიანთა  ურთიერთობებში.  ისინი  ეხმარებიან  ადამიანებს  რომ  შეძლონ

თანაცხოვრება ყოველგვარი კონფლიქტისა და შიშის გარეშე. იმ შიშისა, რომელიც

ჩანერგილია მათში...მათ ხომ ერთმანეთის ეშინიათ და მოძრაობენ შემდეგი

პრინციპით : თავდასხმა საუკეთესო თავდაცვააო.

სამართლის ნორმა არის უხილავი საზღვარი, რომლის აღიარება აუცილებელია,

რადგან ადამიანი ამ საზღვრებში შეძლებს რომ თავი მშვიდად იგრძნოს და დაცული

იყოს ისევ თავისი თვისტომთაგან.

საქართველოში სამართლებრივად, ყველაზე მნიშვნელოვან ნორმას წარმოადგენს

საქართველოს კონსტიტუცია. კონსტიტუციის შემდეგ საფეხურზე დგას ორგანული

კანონი, შემდეგ კანონი და საბოლოო საფეხურზე კი კანონმქვემდებარე აქტები

იმყოფება, რომელსაც საქ–ს აღმასრულებელი ხელისუფლება იღებს.

თვითონ კონსტიტუცია ლათინური სიტყვაა და დაწესებას ნიშნავს. ეს არის

განსაკუთრებული წესით მიღებული უმაღლესი იურიდიული ძალის მქონე

სახელმწიფოს ძირითადი კანონი. კონსტიტუცია არეგულირებს საზოგადოებაში

პიროვნების  სამართლებრივ  მდგომარეობას.  კონსტიტუციას  ძალზე  ხშირად

მოიხსენიებენ როგორც სახელმწიფოს უზენაესი კანონი და კატალოგი. თუკი

სახელმწიფოს კონსტიტუცია არ ექნება, მას სტრუქტურულად დასრულებული სახე

არ ექნება შესაბამისად. კონსტიტუცია ადგენს იმ სახელმძღვანელო პრინციპებს,

რომელთა საფუძველზეც უნდა განხორციელდეს სახელმწიფო ხელისუფლება.

ჩვენ განვიხილეთ თუ რა არის ნორმა, როგორ წარმოიშვა ის და რა ეტაპებად

ხდებოდა მისი განვითარება... ისიც ნათლად დავინახეთ თუ რაში და რატომ იყო

საჭირო ამ ნორმების მიღება. მკაფიოდ გამოჩნდა მისი აუცილებლობა კაცობრიობაში,

რომლის გარეშეც ადამიანში არსებული დიდი ეგო, ბოროტების, ღვარძლის,

შურისძიებისა და დაუნდობლობის ბუდე გაიღვიძებდა. ასე რომ ვუმადლოდეთ

ნორმებს,რომ მან ადამიანთ თავისუფლება საზღვრებში მოაქცია. ანუ ამითგადაარჩინა კაცობრიობა განადგურებას.პიროვნების  სამართლებრივ  მდგომარეობას.  კონსტიტუციას  ძალზე  ხშირად

მოიხსენიებენ როგორც სახელმწიფოს უზენაესი კანონი და კატალოგი. თუკი

სახელმწიფოს კონსტიტუცია არ ექნება, მას სტრუქტურულად დასრულებული სახე

არ ექნება შესაბამისად. კონსტიტუცია ადგენს იმ სახელმძღვანელო პრინციპებს,

რომელთა საფუძველზეც უნდა განხორციელდეს სახელმწიფო ხელისუფლება.

ჩვენ განვიხილეთ თუ რა არის ნორმა, როგორ წარმოიშვა ის და რა ეტაპებად

ხდებოდა მისი განვითარება... ისიც ნათლად დავინახეთ თუ რაში და რატომ იყო

საჭირო ამ ნორმების მიღება. მკაფიოდ გამოჩნდა მისი აუცილებლობა კაცობრიობაში,

რომლის გარეშეც ადამიანში არსებული დიდი ეგო, ბოროტების, ღვარძლის,

შურისძიებისა და დაუნდობლობის ბუდე გაიღვიძებდა. ასე რომ ვუმადლოდეთ

ნორმებს,რომ მან ადამიანთ თავისუფლება საზღვრებში მოაქცია. ანუ ამით

 გადაარჩინა კაცობრიობა განადგურებას.

 

როგორ ანაწილებს კანონი სამკვიდროს უახლოეს ნათესავებს შორის

მემკვიდრეობის არსის გასაგებად აუცილებელია თვით საკუთრების, როგორც უფლების მნიშვნელობის ცოდნა, რადგან სწორედ საკუთრების უფლებისგან გამომდინარეობს კანონით მემკვიდრეობაც. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით უზრუნველყოფილია თავისუფალ, დემოკრატიულ, საზოგადოებაში ადამიანის არსებობის საფუძველი - საკუთრება. საკუთრების უფლება მჭიდროდ არის დაკავშირებული ადამიანის თავისუფლებასთან, რადგან სწორედ საკუთრებაა ადამიანის არსებობისა და საქმიანობის ქონებრივი საფუძველი, რაც, თავის მხრივ, საკუთარი ცხოვრების თავისუფლად, საკუთარი პასუხისმგებლობის საფუძველზე ჩამოყალიბების საშუალებას იძლევა. საკუთრების უფლება ფაქტობრივად სახელმწიფოს სამართლებრივი და ეკონომიკური სისტემის ქვაკუთხედია. მის გარეშე შეუძლებელია საბაზრო ეკონომიკის, სანივთო სამართლისა და მემკვიდრეობის სამართლის არსებობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებაა, საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი უფლება, რომელიც დემოკრატიული საზოგადოების, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფოს ქვაკუთხედია. საკუთრება ადამიანის ყოფიერების საფუძველია. გარდა აღნიშნულისა, კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულია საკუთრების განსაკუთრებული ფორმა - მემკვიდრეობის უფლება, ანუ საკუთრების მემკვიდრეობით მიღებისა და გაცემის უფლება, რომელიც უზრუნველყოფს სახელმწიფო ჩარევისაგან საკუთრების დაცვას ადამიანის სიკვდილის შემთხვევაში. კანონით, მემკვიდრეობა, ანუ გარდაცვლილის ქონების გადასვლა სხვა პირებზე, მოქმედებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მამკვიდრებელს არ დაუტოვებია ანდერძი, ან თუ ანდერძი მოიცავს სამკვიდროს ნაწილს, ან თუ ანდერძი მთლიანად ან ნაწილობრივ ბათილად იქნა ცნობილი (სსკ 1306.2). გარდაცვლილი პირის (მამკვიდრებლის) ქონების გადასვლა სხვა პირზე (მემკვიდრეებზე) ხორციელდება კანონით ან ანდერძით, ანდა ორივეს საფუძველზე (სამოქალაქო კოდექსის 1306-ე მუხლი). მემკვიდრეობის სახეებია: მემკვიდრეობა კანონით, ე. ი. გარდაცვლილის ქონების გადასვლა კანონში მითითებულ პირებზე, წარმოიშობა კანონში ზუსტად მითითებული საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში. ანდერძით მემკვიდრეობა, ე. ი. ფიზიკური პირის შესაძლებლობა, სიკვდილის შემთხვევისთვის თავისი ქონება ან მისი ნაწილი ანდერძით დაუტოვოს ერთ ან რამდენიმე პირს - როგორც მემკვიდრეთა წრიდან, ისე გარეშესაც. სისრულისთვის აუცილებელია განვიხილოთ, ვინ შეიძლება იყოს მამკვიდრებელი და ვინ შეიძლება იყოს მემკვიდრე და არსებობს თუ არა რაიმე შეზღუდვა ამ პირთა მიმართ კანონმდებლობაში. მამკვიდრებელი (სამკვიდროს დამტოვებელი) ის პირია, რომლის გარდაცვალების შემდეგ მისი ქონება სხვა პირზე გადადის. მემკვიდრეობის ცნება განმარტებულია სამოქალაქო კოდექსის 1307-ე მუხლში. კანონით მემკვიდრეები არიან პირები, რომლებიც ცოცხლები იყვნენ მამკვიდრებლის სიკვდილის მომენტისთვის, აგრეთვე - მამკვიდრებლის შვილები, რომლებიც მისი გარდაცვალების შემდეგ დაიბადნენ. 1309-ე მუხლში მოყვანილია ქორწინების გარეშე შობილი ბავშვის, როგორც მამის მემკვიდრის, სამართლებრივი უფლება, ოღონდ კანონი მკაცრად განმარტავს ძირითად წინაპირობას - ქორწინების გარეშე შობილი ბავშვი მამის მემკვიდრედ ჩაითვლება იმ შემთხვევაში, თუ მამობა აღიარებულია კანონით დადგენილი წესით. სამოქალაქო კოდექსი (მუხლი 1310) ითვალისწინებს პირის უღირს მემკვიდრედ ცნობას. დადგენილია, რომ არც კანონითა და არც ანდერძით მემკვიდრე არ შეიძლება იყოს პირი, რომელიც განზრახ უშლიდა ხელს მამკვიდრებელს მისი უკანასკნელი ნების განხორციელებაში. უღირსი მემკვიდრისთვის მემკვიდრეობის ჩამორთმევის უფლება დადგენილი უნდა იქნეს სასამართლოს მიერ. აღსანიშნავია, რომ სამკვიდრო არის ქონება, რომელიც მემკვიდრეობით გადადის. სამკვიდრო შეიცავს მამკვიდრებლის როგორც ქონებრივი უფლებების, ისე იმ მოვალეობის ერთობლიობას (მუხლი 1328), რომელიც მამკვიდრებელს ჰქონდა სიკვდილის მომენტისათვის. ასევე კანონით (მუხლი 1319) განსაზღვრულია სამკვიდროს გახსნის არსი და სამკიდროს გახსნის დრო (მუხლი 1320) - იგი გამოითვლება მამკვიდრებლის გარდაცვალების დღიდან ან პირის გარდაცვლილად გამოცხადების შესახებ სასამართლოს გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის დღიდან, ხოლო კანონის 1324-ე მუხლით განსაზღვრულია სამკვიდროს გახსნის ადგილი. კანონით მემკვიდრეები, რომლებიც მოხსენიებულნი არ არიან ანდერძში, ინარჩუნებენ მემკვიდრეობის უფლებას სამკვიდროს იმ ნაწილზე, რომელსაც ანდერძი არ შეხებია. ასევე მიიღებენ ისინი ანდერძით გათვალისწინებულ ქონებასაც, თუ სამკვიდროს გახსნის მომენტისთვის ცოცხლები არ არიან ანდერძით მემკვიდრეები ან თუ მათ უარი თქვეს სამკვიდროს მიღებაზე. კანონით მემკვიდრეთა წრის დადგენისას ძირითად კრიტერიუმს წარმოადგენს მემკვიდრის ნათესაური დამოკიდებულება მამკვიდრებელთან. კანონით მემკვიდრეთა წრე საკმაოდ ფართოა, მაგრამ ყველა კანონით მემკვიდრეს ერთნაირი სიახლოვე როდი აქვს მამკვიდრებელთან, ამიტომ კანონი ფიზიკურ პირთა მემკვიდრეებად მოწვევის თანამიმდევრობას ადგენს მამკვიდრებელთან ნათესაური სიახლოვის ხარისხის მიხედვით. კანონით მემკვიდრეები არიან: გარდაცვლილის შვილები (როგორც ღვიძლი, ასევე ნაშვილები); გარდაცვლილის შვილი, რომელიც მისი გარდაცვალების შემდეგ დაიბადა; მეუღლე; მშობლები (მშვილებლები); დები და ძმები; ბებია და პაპა; დედ-მამა და პაპის დედ-მამა; ბიძები; დეიდები და მამიდები; ბიძაშვილები; დეიდაშვილები; მამიდაშვილები და მათი შვილები. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი (მუხლი 1336) კანონით მემკვიდრეთა ხუთ რიგს ადგენს. კანონით მემკვიდრეობის დროს თანასწორი წილის უფლებით მემკვიდრეებად ითვლებიან: პირველ რიგში - გარდაცვლილის შვილები, გარდაცვლილის შვილი, რომელიც მისი სიკვდილის შემდეგ დაიბადა, მეუღლე, მშობლები (მშვილებლები). აღნიშნულ საკანონმდებლო ჩანაწერში ფიქსირებული ჩამონათვალი (შვილი, მეუღლე, მშობლები) სათანადო დეტალიზაციას მოითხოვს. კერძოდ: შვილები მემკვიდრეები არიან დაქორწინებული მშობლების გარდაცვალების შემდეგ. ქორწინების ბათილად ცნობა გავლენას არ ახდენს ასეთი ქორწინების შედეგად დაბადებულ ბავშვთა უფლებებზე და ცხადია, არც მემკვიდრეობის უფლებაზე. მემკვიდრეები არიან ის შვილებიც, რომლებიც მამის გარდაცვალების შემდეგ დაიბადნენ. ამ შემთხვევაში კანონი მემკვიდრედ ყოფნის უფლებას უკავშირებს არა დაბადებას, არამედ ჩასახვას. ნაშვილები, კანონის თანახმად, გათანაბრებულია მშვილებლის შვილებთან. შვილება ისეთი იურიდიული ფაქტია, რომლის ძალითაც ნაშვილებსა და მშვილებელს შორის აღმოცენდება ისეთივე უფლებები და მოვალეობები, როგორიც სისხლით ნათესავებს შორის. დადგენილია რომ ნაშვილები და მისი შთამომავლები, როგორც მშვილებლის ან მისი ნათესავების მემკვიდრეები, გათანაბრებული არიან მშვილებლის შვილებსა და მათ შთამომავლებთან. მეუღლე კანონით მემკვიდრეა მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ, თუ იგი რეგისტრირებულ ქორწინებაში იმყოფებოდა მასთან და ეს ქორწინება გარდაცვალებამდე გრძელდებოდა. მეუღლეთა ურთიერთმემკვიდრეობის უფლება მათ სიცოცხლეშივე შეწყდება განქორწინების შედეგად. განქორწინებული მეუღლეები არ შეიძლება ერთმანეთის მემკვიდრეები იყვნენ. მამაკაცსა და ქალს შორის არსებული ურთიერთობა, რომელსაც `ფაქტობრივ ქორწინებას~ უწოდებენ, ურთიერთმემკვიდრეობას არ წარმოშობს იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ისინი ერთი და იმავე ბავშვის მშობლებად არიან ჩაწერილები. მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილებით მეუღლეს შეიძლება ჩამოერთვას კანონით მემკვიდრეობით უფლება, თუ დადასტურებულ იქნა, რომ ქორწინება მამკვიდრებელთან ფაქტობრივად სამკვიდროს გახსნამდე არანაკლებ სამი წლის შეწყვეტილი იყო და მეუღლეები ცალ-ცალკე ცხოვრობდნენ (სამოქალაქო კოდექსის 1341-ე მუხლი), ცოცხლად დარჩენილი მეუღლე დაკარგავს მემკვიდრეობის უფლებას, თუ არსებობდა ქორწინების ბათილად ცნობის საფუძველი და მამკვიდრებლის მიერ სარჩელი წარდგენილი იყო (სამოქალაქო კოდექსის 1342-ე მუხლი). Aაქ იგულისხმება ის შემთხვევა, როცა მამკვიდრებელმა შეიტანა სარჩელი სასამართლოში ქორწინების ბათილად ცნობის შესახებ, მაგრამ გადაწყვეტილების მიღებამდე გარდაიცვალა. თუ სასამართლო ასეთ სარჩელს დააკმაყოფილებს, ცოცხლად დარჩენილი მეუღლე მემკვიდრეობის უფლებას დაკარგავს. სამოქალაქო კოდექსი ასევე აკანონებს, რომ მეუღლეთა მიერ ქორწინების პერიოდში შეძენილი ქონება მათ საერთო ქონებას (თანასაკუთრებას) წარმოადგენს, თუ საქორწინო ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის დაგენილი. მაშასადამე, ერთ-ერთი მეუღლის გარდაცვალების შემთხვევაში საერთო ქონების ნახევარი ცოცხლად დარჩენილი მეუღლის წილს შეადგენს და, ცხადია, ის სამკვიდროში არ შედის. ცოცხლად დარჩენილ მეუღლეს სხვა მემკვიდრეებთან ერთად აქვს მემკვიდრეობის უფლება საერთო ქონების მეორე ნახევარზე, რომელიც გარდაცვლილი მეუღლის წილს შეადგენს და გარდაცვლილი მეუღლის სხვა ქონებაზე, რომელიც საერთო ქონებაში არ შედის. აღნიშნულის გამო კანონი ადგენს, რომ ცოცხლად დარჩენილი მეუღლის მემკვიდრეობის უფლება არ ეხება ქონების იმ ნაწილს, რომელიც მას მეუღლეთა თანასაკუთრებიდან ეკუთვნის (სამოქალაქო კოდექსის 1339-ე მუხლი). დედა ყოველთვის არის მემკვიდრე შვილის გარდაცვალების შემდეგ, მამა კი იმ შვილის მემკვიდრეა, რომელიც მამის მემკვიდრე იქნებოდა, მისი გარდაცვალების შემდეგ რომ ეცოცხლა. მშობლებთან გათანაბრებულები არიან მშვილებლები: მათ იგივე უფლება აქვთ, რაც ნამდვილ მშობლებს. შვილიშვილები, შვილიშვილის შვილები და მათი შვილები კანონით მემკვიდრეთა რიგში არ შედიან. კანონი მათი მემკვიდრეობის განსაკუთრებულ წესს ადგენს. შვილიშვილები (შვილიშვილის შვილები და მათი შვილები) კანონით მემკვიდრეებად ჩაითვლებიან, თუ სამკვიდროს გახსნის დროისათვის ცოცხალი აღარ არის მათი მშობელი, რომელიც მამკვიდრებლის მემკვიდრე უნდა ყოფილიყო. საყურადღებოა, რომ შვილიშვილები ვერ გახდებიან მემკვიდრეები, თუ მათმა მშობლებმა თავიანთი ნებით უარი თქვეს სამკვიდროს მიღებაზე. მეორე რიგში - გარდაცვლილის დები, ძმები. კანონით მემკვიდრეები არიან გარდაცვლილის ღვიძლი ძმები და დები, ასევე დედით ან მამით ერთი დები და ძმები (ანუ ისეთები, რომლებსაც საერთო დედა ან მამა ჰყავთ). დედინაცვლის შვილებსა და მამინაცვლის შვილებს შორის ნათესაური კავშირი არ არსებობს, შესაბამისად, ისინი არც ურთიერთმემკვიდრეები არიან. რაც შეეხება მამკვიდრებლის დისწულებსა და ძმისწულებს და მათ შვილებს, ისინი კანონით მემკვიდრეებად ითვლებიან, თუ სამკვიდროს გახსნის დროისათვის ცოცხალი აღარ იყო მათი მშობელი, რომელიც მამკვიდრებლის მემკვიდრე იქნებოდა. ისინი თანასწორად იღებენ სამკვიდროს იმ წილს, რომელიც კანონით მემკვიდრეობის დროს მათ გარდაცვლილ მშობლებს ერგებოდათ. მესამე რიგში - ბებია და პაპა, ბებიის დედ-მამა და პაპის დედ-მამა. გარდაცვლილის ბებია და პაპა მიიჩნევიან მემკვიდრეებად როგორც დედის, ისე მამის მხრიდან, თუ მამკვიდრებელი (შვილიშვილი) დაქორწინებული პირების შვილი იყო. თუ მამკვიდრებელი დაუქორწინებელი მშობლების შვილია, მაშინ დედის მხრიდან ბებია და პაპა ყოველთვის მემკვიდრეები არიან, მამის მხრიდან კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მამკვიდრებელსა და მამამისს შორის სამართლებრივი კავშირი სათანადო წესით იყო დადგენილი. კანონით მემკვიდრეთა მესამე რიგი, თავის მხრივ, ორ თანამიმდევრულ რიგს მოიცავს: იგი ითვალისწინებს ბებიის დედ-მამისა და პაპის დედ-მამის მემკვიდრეობით უფლებას, მაგრამ ისინი მხოლოდ მაშინ იქნებიან კანონით მემკვიდრეები, თუ სამკვიდროს გახსნის დროისათვის ბებია და პაპა ცოცხლები აღარ არიან. მეოთხე რიგში - გარდაცვილის ბიძები (დედის ძმა და მამის ძმა), დეიდები (დედის და), მამიდები (მამის და). მეხუთე რიგში - ბიძაშვილები (მამის ძმის შვილები, დედის ძმის შვილები), დეიდაშვილები (დედის დის შვილები), მამიდაშვილები (მამის დის შვილები), ხოლო თუ ეს უკანასკნელნი არ არიან ცოცხალნი, მაშინ - მათი შვილები. გარდა კანონითა და ანდერძით მემკვიდრეობისა, კანონი ითვალისწინებს მისგან ფორმითა და შინაარსით განსხვავებულ კიდევ ერთ სახეს, როგორიცაა უმკვიდრო ქონების მემკვიდრეობა. თუ არც კანონითა და არც ანდერძით მემკვიდრეები არ არიან, ან არც ერთმა მემკვიდრემ არ მიიღო სამკვიდრო, ანდა ყველა მემკვიდრეს ჩამოერთვა მემკვიდრეობის უფლება, მაშინ ქონება უმკვიდროდ ითვლება, უმკვიდრო ქონება კი გადადის სახელმწიფო სარგებლობაში (სამოქალაქო კოდექსის 1343-ე მუხლი). მოცემულ შემთვევაში ქონება სახელმწიფოს გადაეცემა არა მამკვიდრებლის ნებით, არამედ, პირიქით, იმის გამო, რომ მამკვიდრებელს არავითარი ნება არ გამოუვლენია ან მისი ნების განხორციელება რაიმე მიზეზით ვერ მოხერხდა. სახელმწიფოს მიერ სამკვიდროს მიღება კანონით მემკვიდრეობისაგან იმით განსხვავდება, რომ ნორმები კანონით მემკვიდრეობის შესახებ დისპოზიციური ნორმებია, ხოლო ნორმები უმკვიდრო ქონების შესახებ - იმპერატიული, რადგან სახელმწიფოს არა მარტო აქვს უმკვიდრო ქონებაზე საკუთრების უფლება, არამედ ვალდებულია მიიღოს იგი. მომდევნო სტატიაში, მკითხველთა თხოვნით, ანდერძით მემკვიდრეობის ძირითად პრინციპებზე ვისაუბრებთ.    _________________________________________________________                                  ძალადობრივი დანაშაული

 

დანაშაული ჯანმრთელობის წინააღმდეგ

ახალგაზრდებში, მათ შორის არასრულწლოვნებში განსაკუთრებით ხშირია ისეთი დანაშაულები, რომლებიც ადამიანის ჯანმრთელობას აყენებს ზიანს. ასეთ გავრცელებულ დანაშაულთა შორისაა ჯანმრთელობის მძიმე, ნაკლებად მძიმე და მსუბუქი დაზიანება; ცემა და ა.შ.

ყველამ უნდა გაითვალისწინოთ, რომ ნებისმიერმა ფიზიკურმა ანგარიშწორებამ მიყენებული წყენისა, თუ სიტყვიერი შეურაწყოფის საპასუხოდ, განსაკუთრებით ჯგუფურმა ე.წ. გარჩევებმა, მათ შორის ცივი იარაღის ან ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენებით, თუნდაც დანაშაულამდე არ ვფიქრობდით პირის მძიმე დაზიანებას, შეიძლება მიგვიყვანოს სავალალო შედეგამდე, მათ შორის ადამიანის სიკვდილამდეც კი. სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში ასეთი დანაშაულები საკმაოდ მკაცრად ისჯება, თავისუფლების აღკვეთის ზედა ზღარი 13 წელს აღწევს.

ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანებად ითვლება სხეულის დაზიანება, რომელიც სახიფათოა სიცოცხლისთვის, ანდა რომელმაც გამოიწვია მხედველობის, სმენის, მეტყველები, რომელიმე ორგანოს ან მისი ფუნქციის დაკარგვა, ფსიქიკური ავადმყოფობა, სახის წარუშლელი დამახინჯება და ა.შ.

არის სემტხვევები, რომ დამნაშავეს შეიძლება საერთოდ არ სურდა ადამიანის მოკვლა და მხოლოდ მის დაზიანებას ისახავდა მიზნად, მაგრამ იარაღის გამოყენების შედეგად ისეთ ადგილას მიაყენა დაზარალებულს ჭრილობა, რომ გამოიწვი მისი სიკვდილი. ასეთ შემთხვევაში,პირი პასუხს აგებს აღნიშნული დანაშაულის დამამძიმებელ გარემოებაში ჩადენისათვის. იმ შემთხვევაშიც კი , თუ დროული ქირურგიული ჩარევის და ექიმების ძალისხმევით მოხერხდა დაზარალებულის გადარჩენა, დამნაშავე, მაინც დამამძიმებელ გარემოებაში ჩადენილი დანასაულისათვის დაისჯება, რადგან მიყენებული ჭრილობა აშკარად საშიში იყო სიცოცხლისათვის.

ჯანმრთელობის ნაკლებად მძიმე დაზიანება, რა თქმა უნდა არ არის სიცოცხლისთვის სახიფათო და არ იწვევს მძიმე შედეგებს, მაგრამ დაკავშირებულია ჯანმრთელობის ხანგრძლივ მოშლასთან, ან ადამიანის შრომისუნარიანობის დაკარგვასთან. ჯანმრთელობის ხანგრძლივ მოშლაში იგულისხმება ავადმყოფური მდგომარეობა, რომელიც 21 დრეზე მეტ ხანს გრძელდება. ამ ხნის განმავლობაში პირი მწოლიარე მდგომარეობაშია და წარტმეული აქვს შრომისუნარიანობა. ასეთ დროს დანასაულის ჩამდენი შეიძლება დაისაჯოს, როგორც გამასწორებელი სამუშაოთი18 თვემდე, ან ტავისუფლებია შეზღუდვით ვადით სამ წლამდე, ასევე თავისუფლების აღკვეთის ვადით 1-დან 3 წლამდე. თუ აღნიშნულმა დანაშაულმა გამოიწვია დაზარალებულის გარდაცვალება, ასეთ შემტხვევაში პირი შეიძლება დაისაჯოს ექვს წლამდე თავისუფლების აღკვეთითს არ აქცევს, უნდა გავიტვალაც.

ჯანმრთელობის განზრახ მსუბუქ დაზიანებას, მიეკუთვნება სხეულის ისეთი დაზიანება როგორიცაა დაჟეჟილობა, მხედველობის და სმენის დასუსტება, შრომისუნარიანობის უმნიშვნელო დაკარგვა, ცხვირის, ან ყბის გაბზარვა და ა.შ. მიუხედავად იმისა, რომ ჩხუბის დროს ამგვარ დაზიანებებს ბევრი ყურადღებას არ აქცევს, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ასეთი ქმედება დანაშაულია და იწვევს პასუხისმგებლობას-ჯარიმას ან გამასწორებელ სამუშაოებს ვადით ექვს თვემდე ანდა თავისუფლების აღკვეთას ვადით ერთ წლამდე.

დანაშაულად ითვლება ჯანმრთელობის მძიმე ან ნაკლებად მძიმე დაზიანება გაუფრთხილებლობით. ასეთი შემთხვევებიც საკმაოდ ხშირად ხდება ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულია ცემა. ცემა ძალადობის ერთ-ერთი სახეა და დაზარალებულის ფიზიკურ ტკივილს იწვევს. ცემის ფაქტი ისჯება ჯარიმით ან საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით ვადით ას ოციდან ას ოთხმოც საათამდე, ანდა გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით თხუთმეტ თვემდე.

 

დანაშაული სიცოცხლის წინააღმდეგ

სიცოცხლის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულს განეკუთვნება მკვლელობა,ანუ სხვისი სიცოცხლის განზრა გაუფრთხილებლობით მოსპობა. არავის არა აქვს უფლება მოუსპოს ადამიანს სიცოცხლე, გარდა კანონით გათვალისწინებული მკაცრად გასაზღვრული შემთხვევებისა.

მკვლელობა ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თხუთმეტ წლამდე.მკვლელობისათვის სასჯელის დასადგენად ითვალისწინებენ მკვლელობის ჩადენის ხერხებსა და საშუალებებს, ასევე იმ ადამიანთა წრეს, ვის მიმართაც იქნა ჩადენილი დანაშაული.

არის მთელი რიგი გარემოებებისა, რომლებიც ამძიმებენ ჩადენილ დანაშაულს. ასეთებია: მკვლელობა ისეთი საშუალებით, რომელიც განზრახ უქმნის საფრთხეს სხვათა სიცოცხლეს ან ჯანმრთელობას; მკვლელობა სხვა დანაშაულის დაფარვის მიზნით; ორსული ქალის, არასრულწლოვანის მკვლელობა; მკვლელობა რასობრივი, რელიგიური, ეროვნული ან ეთნიკური შეუწყნარებლობის გამო;ჯგუფურად ჩადენილი მკვლელობა;ორი ან მეტი პირის მკვლელობა; მკვლელობა ჩადენილი განსაკუთრებული სისასტიკით, ანგარებით ან შეკვეთილი მკვლელობა.

დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენილი მკვლელობისათვის კანონმდებლობა განსაკუთრებით მკაცრია და ნიშნავს ნიშნავს თავისუფლების აღკვეთის მაქსიმალურ ვადებს. მათ შორისსრულწლოვნებისათვის თავისუფლების აღკვეთას ვადით ოც წლამდე და ასევე უვადო პატიმრობას.

არსებობს შემთხვევები, როდესაც ადამიანს თავს ესხმიან იარაღით, მის სიცოცხლეს საფრთე რეალურად ემუქრება და თავის გადარჩენის ერთადერთი საშუალება მხოლოდ საპასუხო თავდასხმის მოგერიებაა. ასეთ შემთხვევას აუცილებელი მოგერიება ეწოდება, რაც გამორიცხავს ყოველგვარ პასუხისმგებლობას. მაგრამ თუ ჩვენ გადავაცილეთ აუცილებელი მოგერიების ფარგლებს, ანუ თუ ჩვენი თავდაცვის ზომები აშკარად არ შეესაბამება თავდასხმის საშიშროებას, ასეთ შემთხვევაში ჩვენ ჩავდივართ დანაშაულს და პასუხსაც ვაგებთ კანონის წინაშე.

ასევე არის შემთხვევები, როცა ადამიანს საერთოდ არ სურს ვინმეს სიკვდილი, მაგრამ თავისი დაუდევრობით ან წინდაუხედაობით არღვევს საყოველთაოდ სავალდებულო წესებს, რასაც სავალალო შედეგი მოსდევს. ასეთ შემთხვევას გაუფრთხილებლობით ჩადენილი მკვლელობა ეწოდება და ასევე იწვევს პირის პასუხისმგებლობას.

 

დანაშაული საკუთრების წინააღმდეგ

საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა ყველაზე გავრცელებული სახეებია, ქურდობა, ძარცვა და ყაჩაღობა.

ქურდობა ეს არის სხვისი ნივთის ფარული დაუფლება მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით და ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების შეზღუდვითვადით ერთიდან სამ წლამდე, ანდა თავისუფლების აღკვეთით იმავე ვადით. ქურდობისათვის დამახასიათებელია მისი ფარული ხასიათი. ყველაზე ხშირად ის ხორციელდება მესაკუთრის ან სხვა ადამიანის დაუსწრებლად.

ძარცვა არის სხვისი ნივთის აშკარა დაუფლება მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით,ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების შეზღუდვით    ვადით ორიდან სამ წლამდე, ანდა თავისუფლების აღკვეთით სამიდან ხუთ წლამდე. ძარცვის აშკარა ხასიათი იმაში მდგომარეობს, რომ სხვისი ნივთის წართმევა ხდება თვალნათლივ, მესკუთრის ან სხვა პირთა თანდასწრებით. ძარცვისას დამნაშავე უფრო საშიშია, რადგანაც იცის, რომ მიზნის მისაღწევად დასჭირდება ნივთის პატრონის წინააღმდეგობის დაძლევა და მზად არის მიმართოს ძალადობას. თუმცა თუ ძალადობამ მიიღო განსაკუთრებით საშიში ფორმა და სერიოზული საფრთხე სეუქმნა დაზარალებულის სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას, უკვე სახეზე გვაქვს არა ძარცვა, არამედ ყაჩაღობა.

ყაჩაღობა არის თავდასხმა სხვისი ნივთის მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით, ცადენილი სიცოცხლისათვის ან ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობით, ანდა ასეთი ძალადობის გამოყენების მუქარით. ყაჩაღობა ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ხუტიდან შვიდ წლამდე.

თუ ქურდობასა და ძარცვის დროს ზიანი ადგება ადამიანის საკუთრების უფლებას, ყაჩაღობის შემთხვევაში ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას.

საკუთრების წინააღმდეგ დანაშაულთა რიცხვს განეკუთვნება გამოძალვა, ანუ სხვისი ნივთის ან ქონებით სარგებლობის მოთხოვნა, დაზარალებულის ან მისი ახლო ნათესავის მიმართ მუქარის გამოყენებით. დამნაშავე შეიძლება იმუქრებოდეს ფიზიკური ანგარიშსწორებით, ქონების განადგურებით, სახელის გამტეხი ცნობის ან ისეთი ცნობების გავრცელებით, რომელმაც შეიძლება მნიშვნელოვნად დააზიანოს ადამიანთა ინტერესები. ეს დანაშაული ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორიდან ოთხ წლამდე. დამამძიმებელი გარემოებების არსებობისას თავისუფლების აღკვეთამ შეიძლება თვრამეტ წლამდეც მიაღწიოს.

სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით ასევე დანაშაულად ითვლება ნივთის შეძენა ან გასაღება, თუ პირმა წინასწარ არ იცის რომ იგი დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული; ასევე სხვისი ქონების განზრახ დაზიანება და განადგურება.

 

დანაშაუული სქესობრივი თავისუფლების და ხელშეუხებლობის წინააღმდეგ

სქესობრივი თავისუფლება ნიშნავს პირის უფლებას თვითონ აირჩიოს პარტნიორი. სქესობრივი ხელსეუხებლობა ნიშნავს იმას, რომ კონკრეტულ პიროვნებასთან (მაგალითად, მცირეწლოვანთან) სქესობრივი კავშირი კანონით აკრძალულია მისი თანხმობის შემთხვევაშიც კი.

სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით, ყველაზე საშიშ სქესობრივ დანაშაულად ითვლება გაუპატიურება, ე.ი. სქესობრივი კავშირი ძალადობით, ძალადობის მუქარით ან დაზრალებულის უმწეობის გამოყენებით. აღნიშნული დანასაულისათვის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა ეკისრება, როგორც სრულწლოვანს, ასევე არასრულწლოვანს, რაც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას ვადით ოთხიდან ექვს წლამდე

როდის ვაგებთ პასუხს დანაშაულზე?

სისხლის სამართალში პირის სრული პასუხისმგებლობა შესაძლებელია მხოლოდ 18 წლიდან. 14-დან 18 წლამდე მოზარდი ითვლება არასრულწლოვნად, მაგრამ შერაცხადად.რაც ნიშნავს,რომ მას შეუძლია გააცნობიეროს მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმე და პასუხი აგოს მისი ჩადენისათვის. დღეისათვის არასრულწლოვანი თითქმის ყველა იმ დაშაულისათვის აგებს პასუხს, რაც ჩამოთვლილია, სისხლის სამართლის კოდექსში. გამონაკლისს წარმოადგენს თანამდებობრივი და სამხედრო დანაშაულები, რომლებიც მხოლოდ თანამდებობის პირებმა და სამხედრო მოსამსახურეებმა შეიძლება ჩაიდინონ.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით დაუსვებელია 14 წლამდე პირის პასუხისმგებლობა                                                                                                                          

 

 საკუთრების ცნება და თანასაკუთრება

საკუთრება თავის თავში სამ კომპონენტს მოიცავს: ფლობას, სარგებლობასა და განკარგვას.

ფლობა ნივთის უშუალო პყრობას ნიშნავს, ხოლო პირს, რომელიც ფლობს ნივთს,მფლობელი ეწოდება. სწორედ ამაში მდგომარეობს საკუთრების ცნებაში შემავალი ორი დანარჩენი კომპონენტის საჭიროება. იმ შემთხვევაში, თუკი მესაკუთრედ მივიჩნევდით ნებისმიერ პირს, რომელიც კონკრეტულ მომენტში ფლობს კონკრეტულ ნივთს, შესაძლოა, სახეზე იყოს ცდომილება და მესაკუთრის ინტერესების შელახვაც. თუმცა, მფლობელიც სარგებლობს მთელი რიგი უფლებებით (ამაზე ვრცლად შემდეგ პოსტში).

ფლობასთან ერთად მესაკუთრეს აქვს ნივთით სარგებლობის უფლება. სარგებლობის ცნება მოიცავს როგორც ნივთით უშუალო სარგებლობას, მისი მეშვეობით შემოსავლის მიღებას და ა.შ, აგრეთვე მესაკუთრის უფლებას, არ ისარგებლოს კუთვნილი ნივთით. თუმცა, არც მხოლოდ მფლობელობისა და სარგებლობის კომბინაციაა სრულად საკუთრების ცნების გამომხატველი. ასეთ შემთხვევაში მესაკუთრედ უნდა მიგვეჩნია პირიც, რომელსაც, მაგალითად, დაქირავებული აქვს მიწის ნაკვეთი, ამუშავებს მას და შესაბამისად, მისგან იღებს სარგებელს.

საკუთრების ცნების მესამე კომპონენტია განკარგვა. განკარგვა გულისხმობს ნივთის ბედის გადაწყვეტის უფლებას – შეიძლება იგულისხმებოდეს მისი გაყიდვა, გაჩუქება, განათხოვრება, განადგურებაც კი.

შესაბამისად, საკუთრების უფლების არსებობისათვის სახეზე უნდა იყოს სამივეკომპონენტი.

საკუთრების ცნების ამგვარი განსაზღვრა აუცილებელია საიმისოდ, რომ პირმა შეიძინოს საკუთრების უფლება უძრავ ან მოძრავ ნივთზე.

უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების მოსაპოვებლად აუცილებელია წერილობითი გარიგების დადება და ამ ამ გარიგების საფუძველზე წარმოშობილი უფლების (შემძენის, როგორც მესაკუთრის) რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში.

მოძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების მოსაპოვებლად აუცილებელია, მესაკუთრემნამდვილი უფლების საფუძველზე გადასცეს შემძენს ნივთი. სწორედ ამ უფლების ნამდვილობის გარკვევის საშუალებაა ზემოთაღნიშნული სამი კომპონენტის ერთდროულად სახეზე არსებობის ფაქტი.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მესაკუთრე არის პირი, რომელსაც გააჩნია ნივთის ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის უფლება, ხოლო უძრავი ქონების შემთხვევაში მესაკუთრედ რეგისტრირებულია საჯარო რეესტრში.

ერთსა და იმავე ნივთს შეიძლება ჰყავდეს როგორც ერთი, ისე რამდენიმე მესაკუთრე. ასეთ მესაკუთრეებს ეწოდებათ თანამესაკუთრეები, ხოლო საკუთრებას – თანასაკუთრება.

თანასაკუთრება ორი სახის არსებობს: საერთო თანაზიარი და საერთო წილადი.

საერთო თანაზიარი არის საკუთრება, რომლის თანამესაკუთრეებს შორის განსაზღვრული არ არის თითოეულის კუთვნილი წილი, არამედ ისინი მთლიანად ფლობენ ამ ნივთს, როგორც თანასაკუთრებას. სწორედ ეს განასხვავებს მისგან საერთო წილად საკუთრებას, რომლის შემადგენლობაშიც წინასწარვე არის განსაზღვრული თითოეული თანამესაკუთრის კუთვნილი წილი.

უძრავ და მოძრავ ნივთებზე საკუთრების შეძენას სხვადასხვა პრაქტიკული პრობლემა ახლავს თან. ამაზე ვრცლად სხვა პოსტში.

on ქონების ცნება

ქონების ცნება

ქონება – ესაა ყველა ნივთი და არამატერიალური და ქონებრივი სიკეთე, რომელთა ფლობა, სარგებლობა და განკარგვა შეუძლიათ როგორც ფიზიკურ, ისე იურიდიულ პირებს; ქონების შეძენა შეიძლება შეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის მოქმედი კანონმდებლობით და ზნეობრივ ნორმებს არ ეწინააღმდეგება.

ზნეობრივ ნორმებთან წინააღმდეგობა ცოტა არ იყოს, ბუნდოვანი საკითხია და ჯერაც არ არსებობს ჩამოყალიბებული მიდგომა, თუ ზოგადად, რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს ქმედება, რომ ზნეობრივ ნორმებს ეწინააღმდეგებოდეს. ეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეფასების საკითხია, რასაც კანონისმიერ აკრძალვაზე ვერ ვიტყვით.

როგორც აღვნიშნეთ, ქონება შეიძლება იყოს ნივთი და არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე.

ნივთი არსებობს ორი სახის – მოძრავი და უძრავი.

უძრავი ნივთი (ქონება) – არის მიწის ნაკვეთი მასში არსებული წიაღისეულით, მასზე აღმოცენებული მცენარეები და შენობები, რომლებიც მყარად დგას მიწაზე.

მოძრავი ნივთი – ყველა სხვა დანარჩენი ნივთი. მოძრავი ნივთის უფრო ამომწურავი ცნება სამოქალაქო კოდექსში არ გვაქვს.

არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე – თუკი ნივთები მატერიალური ფორმით არსებობს, არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე არის ის მოთხოვნები და უფლებები, რომლებიც:

– შეიძლება გადაეცეს სხვა პირს;

– ან გამიზნულია საიმისოდ, რომ მათ მფლობელს შეექმნას რაიმე სარგებელი;

– ან მათ მფლობელს მიეცეს უფლება, მოსთხოვოს სხვა პირებს რაიმე სიკეთე.

 

on პირის აღიარება უგზო – უკვლოდ დაკარგულად ან გარდაცვლილად

პირის აღიარება უგზო – უკვლოდ დაკარგულად ან გარდაცვლილად

დაინტერესებული პირის საფუძველზე ფიზიკური პირი შეიძლება სასამართლოს მიერ აღიარებულ იქნას უგზო–უკვლოდ დაკარგულად ან გარდაცვლილად.

პირი უგზო–უკვლოდ დაკარგულად გამოცხადდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი მისი ადგილსამყოფელი უცნობია და ორი წლის განმავლობაში არ გამოჩენილა თავის საცხოვრებელ ადგილას.

საცხოვრებელი ადგილი – ესაა ადგილი, რომელსაც პირი ჩვეულებრივ, საცხოვრებლად ირჩევს. აუცილებელი არაა, საცხოვრებელი ადგილი ემთხვეოდეს რეგისტრაციის ადგილს, პირს შეიძლება ჰქონდეს რამდენიმე საცხოვრებელი ადგილი. არასრულწლოვნის საცხოვრებელი ადგილია მშობლის ან სხვა კანონიერი წარმომადგენლის საცხოვრებელი ადგილი. პირის საცხოვრებელი ადგილი არ უქმდება, თუკი იგი განსაზღვრული ვადით დატოვებს ამ ადგილს – იძულების წესით ან სახელმწიფოებრივი მოვალეობის შესასრულებლად.

უგზო–უკვლოდ დაკარგული პირის ქონებას მართავენ მისი კანონით მემკვიდრეები მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ძალაში შევა სასამართლოს გადაწყვეტილება პირის უგზო–უკვლოდ დაკარგულად გამოცხადების შესახებ. მათ უფლება აქვთ, ამ ქონების მართვიდან მიიღონ სარგებელი, მაგრამ აუცილებელია, ამ ქონებიდანვე დაიფაროს ვალები და მიეცეთ სარჩო უგზო–უკვლოდ დაკარგულის რჩენაზე მყოფ პირებს.

უგზო უკვლოდ დაკარგული პირის დაბრუნების ან მისი ადგილსამყოფელის აღმოჩენის შემთხვევაში უქმდება სასამართლოს გადაწყვეტილება მისი ქონების მართვის შესახებ. თუმცა, მეურნეობის გაძღოლის შედეგად მემკვიდრეების მიერ მიღებული სარგებლის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება მას არ აქვს.

რაც შეეხება პირის აღიარებას გარდაცვლილად, იგი ხორციელდება სასამართლოს მიერ იმ შემთხვევაში, თუ:

1.  პირი არ გამოჩენილა თავის საცხოვრებელ ადგილას ხუთი წლის განმავლობაში და არ მოიპოვება ცნობები მისი ადგილსამყოფელის შესახებ;

2. პირი უგზო–უკვლოდ დაიკარგა ისეთ ვითარებაში, რომელიც მას სიკვდილს უქადდა ან სავარაუდოა მისი დაღუპვა რაიმე უბედური შემთხვევის გამო და ასეთი ცნობები ექვსი თვის განმავლობაში არ მოიპოვება;

3.  სამხედრო მოსამსახურე ან სხვა პირი, რომელიც საომარ მოქმედებასთან დაკავშირებით უგზო–უკვლოდ დაიკარგა, შეიძლება გამოცხადდეს გარდაცვლილად მხოლოდ საომარი მოქმედების დასრულების დღიდან ორი წლის შემდეგ.

პირის გარდაცვალების დღედ ითვლება მისი გარდაცვლილად ცნობის თაობაზე სასამართლო გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის დღე. მე–2 და მე–3 პუნქტების შემთხვევაში სასამართლომ შეიძლება ასეთად მიიჩნიოს ფიზიკური პირის სავარაუდო დაღუპვის დღე.

გარდაცვლილად გამოცხადებული პირის დაბრუნებას ან მისი ადგილსამყოფელის აღმოჩენას მოსდევს შემდეგი შედეგები:

– უქმდება სასამართლოს გადაწყვეტილება პირის გარდაცვლილად გამოცხადების შესახებ;

– პირს უფლება აქვს მოითხოვოს იმ შენარჩუნებული ქონების დაბრუნება, რომელიც უსასყიდლოდ გადაეცა სხვა პირს (მემკვიდრეობის წესით, ჩუქების გზით და ა.შ.);

– პირი, რომელმაც სასყიდლით შეიძინა გარდაცვლილად გამოცხადებული პირის ქონება (მაგალითად, იყიდა), მხოლოდ იმ შემთხვევაშია ვალდებული, დააბრუნოს ეს ქონება, თუკი დადასტურდება, რომ ქონების შეძენის მომენტისათვის მან იცოდა, რომ გარდაცვლილად გამოცხადებული პირი ცოცხალი იყო;

– თუკი გარდაცვლილად გამოცხადებული ქონება გადაეცა სახელმწიფოს (როგორც წესი, ეს იმ შემთხვევაში ხდება, როდესაც სახეზე არ არიან კანონით ან ანდერძით მემკვიდრეები) და მან მისი რეალიზაცია მოახდინა, პირს უნდა დაუბრუნდეს ამ ქონების რეალიზაციით მიღებული თანხა.

 

 

on ქმედუნარიანობა

ქმედუნარიანობა

უფლებაუნარიანობისაგან განსხვავებით, ქმედუნარიანობა ახასიათებს როგორც ფიზიკურ, ისე იურიდიულ პირს. იურიდიულ პირს მხოლოდ ქმედუნარიანობა გააჩნია.

ფიზიკური პირის ქმედუნარიანობა არის პირის უნარი, თავისი ნებითა და მოქმედების სრული მოცულობით შეიძინოს და განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები. უფლებაუნარიანობისაგან განსხვავებით, ქმედუნარიანობის სრული მოცულობით შეძენა ასაკზეა დამოკიდებული. შვიდ წლამდე არასრულწლოვანიქმედუუნაროა, რაც იმას ნიშნავს, რომ იგი დამოუკიდებლად ვერ განახორციელებს თავის უფლებებსა და მოვალეობებს. მისი კანონიერი წარმომადგენელი მშობელი ან მეურვეა. თუკი შვიდ წლამდე არასრულწლოვანი მიიღებს მემკვიდრეობას, მისი მართვა მხოლოდ მშობლის ან მეურვის მიერ დაიშვება.

შვიდიდან თვრამეტ წლამდე არასრულწლოვანი შეზღუდული ქმედუნარიანია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მხოლოდ უფლებების ნაწილის განხორციელება შეუძლია, მისი კანონიერი წარმომადგენელია მშობელი ან მზრუნველი. მაგალითად, მას შეუძლია განკარგოს ჯიბის ფული, რომელიც მისცეს მშობლებმა, ჰონორარი, რომელიც საკუთარი გამომუშავებით აიღო და ა.შ. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ თუკი არასრულწლოვანმა რაიმე გარიგება დადო (მაგალითად, შეგროვილი თანხით იყიდა ძვირადღირებული ფოტოაპარატი), მშობლის ან მზრუნველის მიერ ამ გარიგების მოწონება მისი ნამდვილობის აუცილებელი პირობაა. თუკი მშობელი ან მზრუნველი ჩათვლის, რომ არასრულწლოვნის მიერ დადებული ეს გარიგება ეწინააღმდეგება მის ინტერესებს (მათ შორის, აღმზრდელობითსაც), ეს გარიგება ბათილია და  უნდა აღდგეს პირვანდელი მდგომარეობა (იურიდიულად ამას რესტიტუცია ჰქვია) – თანხა დაუბრუნდეს არასრუწლოვანს, შენაძენი – გამსხვისებელს.

რაც შეეხება შეზღუდული ქმედუნარიანი პირის პასუხისმგებლობას, სამოქალაქო პასუხისმგებლობა დგება ათი წლის ასაკიდან, ხოლო სისხლის სამართლის – თოთხმეტი წლიდან. სამოქალაქო პასუხისმგებლობის მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ არასრულწლოვნის მიერ სხვისი ქონების დაზიანება, მაგ. ფანჯრის ჩამსხვრევა. ასეთ შემთხვევაში მშობელსაც ეკისრება პასუხისმგებლობა. ასეთი ერთობლივი პასუხისმგებლობის მაგალითი შეიძლება იყოს მშობლის მიერ ახალი მინის ყიდვა, ხოლო არასრულწლოვნის მიერ მისი ჩასმა.

შეიძლება ფიზიკური პირი ასაკის მიუხედავად გამოცხადდეს ქმედუუნაროდ ან შეზღუდულქმედუნარიანად. მაგალითად, ქმედუუნაროდ შეიძლება ჩაითვალოს სულით ავადმყოფი ან ჭკუასუსტი პირი, რომელსაც არ აქვს იმის უნარი, თავად დაიცვას საკუთარი უფლებები და შეასრულოს მოვალეობები. ასეთი პირს სჭირდება მეურვე. რაც შეეხება შეზღუდულ ქმედუნარიანობას, შესაძლოა ასეთად ოჯახის წევრების თხოვნით გამოცხადდეს პირი, რომელიც ალკოჰოლის ან ნარკოტიკების მოხმარების შედეგად მძიმე მდგომარეობაში აყენებს ოჯახს და საჭიროა მისი უფლებების შეზღუდვა. პირის ქმედუუნაროდ ან შეზღუდულქმედუნარიანად გამოცხადება და შესაბამისად, მეურვეობისა და მზრუნველობის დაწესება შეუძლია მხოლოდ სასამართლოს. ქმედუნარიანობის შეზღუდვა გარიგებით დაუშვებელია, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დაუშვებელია, პირმა დადოს ისეთი გარიგება, რომელიც მის მიერ მისი უფლებებისა და მოვალეობების განხორციელების შესაძლებლობაზე უარის თქმას ავალდებულებს. (ამასთან დაკავშირებული საინტერესო კაზუსი).

თვრამეტი წლის ასაკის მიღწევის შემდეგ ფიზიკური პირი ხდება სრულწლოვანი და შესაბამისად, ქმედუნარიანიც. სრულწლოვანი პირი აღარ საჭიროებს კანონიერ წარმომადგენელს და შეუძლია, თავისი უფლებები თავად განახორციელოს და მოვალეობების გამოც თავად უნდა აგოს პასუხი.

იურიდიული პირის ქმედუნარიანობა წარმოიშობა იურიდიული პირის რეგისტრაციის მომენტიდან და წყდება მისი ლიკვიდაციის შესახებ გადაწყვეტილების რეგისტრაციის მომენტიდან. ეს ბუნებრივიცაა, რადგან იურიდიული პირის არსებობა–არარსებობის საკითხი სწორედ მის რეგისტრაციაზეა დამოკიდებული. ქმედუუნარობისა და შეზღუდული ქმედუნარიანობის ფიზიკური პირებისათვის დამახასიათებელი შემთხვევები იურიდიულ პირზე არ ვრცელდება. 

                       

განქორწინება – გამომწვევი მიზეზები და მხარეთა უფლება-მოვალეობები

 

ქორწინება ოჯახის შექმნის მიზნით ქალისა და მამაკაცის ნებაყოფლობითი კავშირია. მხოლოდ რეგისტრირებული ქორწინება წარმოშობს სამართლებრივ შედეგებს, 

უფლებებსა და მოვალეობებს მეუღლეებს შორის.

სამწუხაროდ, ბოლო წლებში იმატა განქორწინებების რიცხვმაც, რომელიც სხვადასხვა მიზეზითაა განპირობებული. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ინფორმაციით, 2012 წელს განქორწინების რიცხვი 7 136 -ს შეადგენს.

რა შეიძლება გახდეს ქორწინების შეწყვეტის საფუძველი? 

„კანონმდებელი განსაზღვრავს ქორწინების შეწყვეტის სამ ძირითად საფუძველს, ესენია: ერთ–ერთი მეუღლის გარდაცვალება, კანონით დადგენილი წესით ერთ–ერთი მეუღლის გარდაცვლილად გამოცხადება და განქორწინება, იმ შემთხვევაში როდესაც მეუღლეებს შორის არსებობს დავა. განქორწინების საქმის წარმოება ხორციელდება სასამართლო წესით, სხვა შემთხვევაში ქორწინების შეწყვეტა შესაძლებელია მოხდეს სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის ორგანოში.”

რას ითვალისწინებს კანონი განქორწინების შესახებ?

დავის არ არსებობის და განქორწინების თაობაზე ორივე მეუღლის თანხმობის შემთხვევაში ქორწინების შეწყვეტა ხორციელდება სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის ორგანოში, ამ ორგანოსთვის მიმართვის უფლებამოსილება გააჩნიათ განქორწინების მსურველ მეუღლეებს ერთობლივად. განქორწინების მოთხოვნა ერთ–ერთი მეუღლის მიერ შესაძლებელია იმ შემთხვევაში თუ იარსებებს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესრული გადაწყვეტილება განქორწინების შესახებ, მეორე მეუღლე აღიარებული იქნება უგზო – უკვლოდ დაკარგულად, ცნობილი იქნება ქმედუუნაროდ ან/და მსჯავრდებული თავისუფლების აღკვეთით არანაკლებ 3 წლისა.

 

სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის ორგანოში განქორწინების მოთხოვნით, ასევე შესაძლებელია მიმართოს განქორწინებით დაინტერესებული პირის წარმომადგენელმა, განქორწინების რეგისტრაციისათვის უფლებამოსილი პირის განცხადებას, თან უნდა დაერთოს განქორწინების მსურველი პირის პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტები და შესაწყვეტი ქორწინების მოწმობა. ამასთან, თუ განცხადება შეაქვს წარმომადგენელს, განცხადებას თან უნდა ახლდეს სანოტარო წესით გაცემული მინდობილობა განქორწინების საქმის წარმოების უფლებამოსილების მინიჭების შესახებ. მეუღლეთა ერთობლივი განცხადების შემთხვევაში განქორწინების რეგისტრაცია ხორციელდება განცხადების წარდგენიდან 5 სამუშაო დღის ვადის გასვლისთანავე, თუ ამ ვადაში არ მოხდება განქორწინების რეგისტრაციაზე უარის თქმა.

როგორ წესრიგდება განქორწინებულ მეუღეებს შორის ქონებრივი ურთიერთობები?

საოჯახო ურთიერთობებში მეუღლეები სარგებლობენ თანაბარი პირადი და ქონებრივი უფლებებით და ეკისრებათ თანაბარი მოვალეობანი, მეუღლეები უფლებამოსილნი არიან მოითხოვონ მეუღლეთა საერთო ქონების გაყოფა მიუხედავად იმისა, თუ კონკრეტულად ვისი სახსრებით მოხდა გასაყოფი ქონების შეძენა და ვის სახელზე განხორციელდა ამ ქონების რეგისტრაცია შესაბამის სარეგისტრაციო სამსახურებში, მნიშვნელოვანია ის საკითხი, რომ გაყოფას არ ექვემდებარება ისეთი ქონება, რომელიც თითოეულ მეუღლეს ეკუთვნოდა დაქორწინებამდე ან/და ქორწინების განმავლობაში მეუღლეს მიღებული აქვს მემკვიდრეობით ან ჩუქებით.

განქორწინების შემდეგ როგორ ნაწილდება მშობლების ზრუნვა შვილებზე?

განქორწინების, ისევე როგორც ქორწინების შემთხვევაში შვილების მიმართ მშობლებს თანაბარი უფლება-მოვალეობები აქვთ. ჩვეულებისამებრ, შვილებზე ზრუნვის საკითხის გადაწყვეტა ხორციელდება მეუღლეთა ურთიერთშეთანხმებით, შეთანხმების მიუღწევლობის შემთხვევაში დავას განიხილავს სასამართლო, თავის მხრივ ბავშვის უპირატესი ინტერესების დაცვის განხორციელების მიზნით სასამართლოს აკისრია ვალდებულება მხარეთა შეუთანხმებლობის შემთხვევაში განქორწინების საკითხის გადაწყვეტასთან ერთად განსაზღვროს ისიც, თუ რომელი შვილი რომელ მშობელთან დარჩეს და რომელ მშობელს რა ოდენობით უნდა გადახდეს ალიმენტი.

 

 

 

ალიმენტის მოთხოვნა

 ალიმენტის გადახდისა და გადახდევინების წესი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1232-ე მუხლის შესაბამისად, პირი, რომელიც მოვალეა იხადოს ალიმენტი, ნებაყოფლობით იხდის მას პირადად, შემოსავლის მიღების ადგილის მიხედვით, მაგრამ ალიმენტის ნებაყოფლობით გადახდის წესი არ გამორიცხავს ალიმენტის მიმღების უფლებას, ნებისმიერ დროს სარჩელით მიმართოს სასამართლოს ალიმენტის გადახდევინების შესახებ. დამსაქმებელი ორგანიზაციის ადმინისტრაცია ალიმენტის გადამხდელს ხელფასიდან (პენსიიდან ან დახმარებიდან) ყოველთვიურად უკავებს ალიმენტს წერილობითი განცხადების ან სააღმსრულებლო ფურცლის საფუძველზე და პირადად უხდის ან უგზავნის განცხადებაში ან სააღმსრულებლო ფურცელში მოხსენიებულ პირს არა უგვიანეს სამი დღისა ხელფასის (პენსიის, დახმარების) გაცემის დღიდან. იმ პირის წერილობითი განცხადება, რომელსაც სურს ალიმენტის ნებაყოფლობით გადახდა, უნდა წარედგინოს სამუშაოს მიმცემი ორგანიზაციის ადმინისტრაციას - განმცხადებლის სამუშაო ადგილის  ან მის მიერ პენსიის ან დახმარების გაცემის ადგილის მიხედვით. პირს, რომელსაც აქვს ალიმენტის მოთხოვნის უფლება კანონით დადგენილი წესით, ამ უფლების დაკარგვამდე ნებისმიერ დროს შეუძლია, სასამართლოს საშუალებით მოითხოვოს მისი გადახდევინება, განურჩევლად ვადისა, რომელიც გასულია ალიმენტის მოთხოვნის უფლების წარმოშობის დღიდან. ალიმენტის გადახდის დაკისრება ხდება მხოლოდ მომავალი დროისთვის სასამართლოში სარჩელის აღძვრის მომენტიდან. წარსული დროის ალიმენტი შეიძლება გადახდევინებულ იქნეს სამი წლის ფარგლებში, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ სარჩელის წარდგენამდე მიღებული იყო ზომები სარჩოს მისაღებად, მაგრამ ალიმენტი არ იქნა მიღებული იმის გამო, რომ ვალდებული პირი თავს არიდებდა მის გადახდას. მეტად მნიშვნელოვანია კანონით გათვალისწინებული ერთი პირობა, რომელიც სავსებით სამართლიანად იცავს ალიმენტის მიმღების ინტერესებს. სახელდობრ, ის, რომ თუ ალიმენტის გადამხდელი პირის ძებნის გამო ვერ მოხერხდა გადასახდელად წარდგენილი სააღმსრულებლო ფურცლის მიხედვით ალიმენტის დაკავება, მას ალიმენტის დავალიანებას გადაახდევინებენ არა მარტო სამი წლის, არამედ მთელი გასული პერიოდისთვის, ხანდაზმულობის ვადის გასვლის ან ალიმენტის მიმღები პირის მიერ სრულწლოვანების მიღწევის მიუხედავად. ალიმენტის დავალიანება განისაზღვრება მოვალის მიერ იმ პერიოდში მიღებული ფაქტობრივი ხელფასიდან (შემოსავლიდან), რომლის განმავლობაში არ მომხდარა გადახდევინება. თუ მოვალე ამ პერიოდში არ მუშაობდა და ამის გამო ვერ წარადგინა თავისი ხელფასის (შემოსავლის) დამადასტურებელი დოკუმენტი, დავალიანება განისაზღვრება იმ ხელფასის (შემოსავლის) მიხედვით, რომელსაც იგი იღებდა დავალიანების გადახდევინების დროისათვის. ალიმენტის გადახდევინებისგან გათავისუფლება ან ალიმენტის დავალიანების შემცირება შეიძლება მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით. სასამართლოს უფლება აქვს, ალიმენტის გადამხდელი მთლიანად ან ნაწილობრივ გაათავისუფლოს ალიმენტის დავალიანების გადახდისაგან, თუ დაადგენს, რომ ალიმენტის გადაუხდელობა გამოწვეული იყო ამ პირის ავადმყოფობით ან სხვა საპატიო მიზეზით.  

 

მშობლებს ეკისრებათ თავიანთი შვილების რჩენის მოვალეობა. ისინი ვალდებულები არიან არჩინონ არასრულწლოვანი შვილები, აგრეთვე შრომისუუნარო შვილები, რომლებიც საჭიროებენ დახმარებას. ეს ვალდებულება ეკისრება როგორც დედას, ისე მამას, მიუხედავად იმისა, არიან თუ არა ისინი ქორწინებაში ერთმანეთთან. მშობლები ვალდებულნი არიან არჩინონ შვილები სრულწლოვნობამდე. სრულწლოვნობას მიღწეული შვილები კარგავენ მშობლებისგან სარჩოს მიღების უფლებას. გამონაკლისია შემთხვევა, თუ შვილი შრომისუუნაროა და არავითარი საარსებო წყარო არ გააჩნია, არ ჰყოფნის სახელმწიფოს მიერ დანიშნული შემწეობა, მასზე მზრუნველობა გაგრძელდება სრულწლოვანობის მიღწევის შემდეგაც.

თუ მშობლის მიერ შვილის რჩენა ნებაყოფლობით არ მოხდა, ასეთ შემთხვევაში სასამართლო მათ აკისრებს ალიმენტს. საალიმენტო ვალდებულების შესრულება უმეტესად ეკისრება იმ მშობელს, რომელიც განქორწინების ან სხვა მიზეზების გამო ცალკე ცხოვრობს და არავითარ მონაწილეობას არ ღებულობს მეორე მშობელ;თან მცხოვრები შვილის მატერიალურ უზრუნველყოფაში.

მშობელს არ აქვს უფლება, მოითხოვოს ალიმენტი თავის და არა შვილის სასარგებლოდ. ასე რომ არ იყოს, მშობლის გარდაცვალების შემთხვევაში შეწყდებოდა ალიმენტის გადახდის მოვალეობა, რაც არასწორი იქნებოდა. საალიმენტო ვალდებულება წარმოიშობა შვილსა და ცალკე მცხოვრებ მშობელს შორის. შვილთან მცხოვრები მშობელი მხოლოდ მისი წარმომადგენელია და მისი ინტერესების დასაცავად წარადგენს სარჩელს.

არასრულწლოვანი ან სრულწლოვანი შრომისუუნარო შვილებისთვის გადასახდელი ალიმენტების ოდენობას განსაზღვრავენ მშობლები, ურთიერთშეთანხმებით. მშობლებს შეუძლიათ ერთხელ მიღწეული შეთანხმება გადასინჯონ განსაზღვრული დროის გასვლის შემდეგ. ამის საფუძველი შეიძლება გახდეს ცვლილებები მატერიალურ მდგომარეობასთან დაკავშირებით, ან ბავშვის აღზრდასთან დაკავშირებული ადრე გაუთვალისწინებელი გარემოებები და ა.შ. შესაძლებელია მშობლების შეთანხმება არ ემთხვეოდეს კანონით გათვალისწინებულს, მაგრამ არავის აქვს უფლება თავს მოახვიოს მათ უფლება-მოვალეობების განაწილების სხვა ვარიანტი.

თუ მშობლები ვერ შეთანხმდნენ ალიმენტის რაოდენობაზე, მაშინ დავას გადაწყვეტს სასამართლო. ალიმენტის ოდენობას სასამართლო განსაზღვრავს გონივრული, სამართლიანი შესაფების საფუძველზე შვილის ნორმალური რჩენა-აღზრდისთვის აუცილებელ მოთხოვნათაფარგლებში. ალიმენტის ოდენობის განსაზღვრისას სასამართლო მხედველობაში იღებს როგორც მშობლების, ისე შვილის რეალურ მატერიალურ მდგომარეობას.

 

მშობლები შეიძლება ვერ შეთანხმდნენ იმაზე, უნდა გადაიხადოს თუ არა მშობელმა ალიმენტი, ასევე რამდენი უნდა გადაიხადოს ცალკე მცხოვრებმა მშობელმა და ა.შ. ასეთ დროს საჭირო ხდება სასამართლოს ჩარევა. ალიმენტის განსაზღვრა ხდება გარემო პირობების შესწავლის საფუძველზე. მაგალითად, შეიძლება სასამართლომ შედარებით ნაკლები ალიმენტი დააკისროს პირს, რომელსაც ყავს სხვა არასრულწლოვანი შვილები. ზოგჯერ შესაძლოა ალიმენტი არ გახდეს საჭირო, თუ შვილი სახელმწიფოს, ან რომელიმე ორგანიზაციის კმაყოფაზე იმყოფება. თუმცა ზოგჯერ, თუ ბავშვს მაინც უწევს სახლში ყოფნა , სრულად, რა თქმა უნდა, ალიმენტისგან გათავისუფლება არ მოხდება.

საბავშვო დაწესებულებებში მყოფი შვილების შესანახი ხარჯები მშობლებს ეკისრებათ ამ დაწესებულებათა სასარგებლოდ. ასეთ დაწესებულელებში ბავშვებს აბარებენ მშობლის უფლების ჩამორთმევისას, ან დაკისრებული ვალდებულებების შეუსრულებლობის გამო, მაგრამ მიუხედავად ამისა, მშობლებს რჩებათ შვილების რჩენის ვალდებულება.  მშობლისათვის დასაკისრებელი ალიმენტის რაოდენობა შეიძლება შემცირებული იქნეს ისეთ შემთხვევაში, თუ მშობელი ინვალიდია, და მას არ აქვს საკმარისი შემოსავალი, ან მაშინ , თუ არასრულწლოვანი შვილი უკვე მუშაობს და საკმაო შემოსავალიც გააჩნია.

არასრულწლოვანი შვილების სასარგებლოდ ალიმენტის ოდენობის განსაზღვრის დროს სასამარტლომ შეიძლება გაითვალისწინოს როგორც მყარი ოდენობით ფულადი სახსრების გადახდევინება, ასევე წლიური შემოსავალის ყოველთვიური სტაბილური ნაწილის განსაზღვრული პროცენტის დაქვითვა. უფრო გამოიყენება პირველი მეთოდი.

 

_________________________________________________________________________

ადმინისტრაციული ხელშეკრულება

1.შესავალი

ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის ტიპიური და პრაქტიკაში ყველაზე გავრცელებული საქმიანობის სამართლებრივი ფორმაა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომლიც აწესრიგებს მთელ რიგ ცალკეულ შემთხვევებს. იმდენად რამდენადაც, რიგი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობებისა “ვერტიკალურიდან” თანდათანობით გადადის “ჰორიზონტალურში”, ამდენად, ადმინისტრაციულ ორგანოს შეუძლია გარდა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტებისა, აირჩიოს რეგულირების ის გზა, რომელიც მხარეთა შეთანხმებას გულისხმობს და მოქალაქესთან დადოს ადმინისტრაციული ხელშეკრულება. პრაქტიკაში ადმინისტრაცილული ხელშეკრულების რიცხვი და მნიშვნელობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა, სზაკ-ის მიერ მისი აღიარებითა და მოწესრიგებით. ადმინისტრაციული ხელშეკრულების გამოყენების სფერო მოიცავს არა მხოლოდ იმას, რასაც ადმინიტრაციულ- სამართლებრივი აქტი, არამედ სცდება მის ფარგლებსაც. მიუხედავად მეცნიერების აზრთა სხვადასხვაობისა და მისდამი არაერთგვაროვანი დამოკიდებულებისა, ადმინისტრაციული სამართლის პრაქტიკაში ადმინისტრაციული ხელშეკრულების როლი გაიზარდა და ერთ-ერთ ყველაზე მოთხოვნად სამართლებრივი საქმიანობის ფორმად გადაიქცა.

2.ცნება და ელემენტები

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის 1-ლი ნაწილის “ზ” ქვეპუნქტი აყალიბებს ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ლეგალურ დეფინიციას. ამ მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული ხელსეკრულება არის “ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით ფიზიკურ ან იურიდიულ პირებთან, აგრეთვე სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოსთან დადებული სამოქალაქოსამართლებრივი ხელშეკრულება”. გარდა აღნიშნული მუხლისა, ადმინისტრაციული ხელშეკრულების საკანონმდებლო საფუძვლები მოცემულია სზაკ-ის V თავში, 65-71-ე მუხლებში. იგი წარმოადგენს ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის ერთ-ერთ უნიშვნელოვანეს საქმიანობის სამართლებრივ ფორმას.

ხელშეკრულება არის გარიგების ნაირსახეობა. გარიგება არის ცალმხრივი, ორმხრივი ან მრავალმხრივი ნების გამოვლენა რომელიც მიმართულია სამარლებრივი ურთიერთობის წარმოშობის შეცვლის ან შეწყვეტისაკენ (საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 50-ე მუხლი). ხელშეკრულებაც გახლავთ სამოქალაქო სამართლებრივი ინსტიტუტი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ორმხრივი ან მრავალმხრივი ნების გამოვლენა (ოფერტი და აქცეპტი) და კერძო ავტონომიის თავისუფლების პრონციპი. ორივე ნების გამოვლენა უნდა ემთხვეოდეს ერთმანეთს, ამას კონსესუსი ეწოდება. ხელშეკრულება კი თავის მხრივ შეიძლება იყოს ცალმხრივი (მხარეებს აქვთ მხოლოდ უფლებები ან მოვალეობები) ან ორმხრივი (ხლეშეკრულების ორივე მხარეს აკისრია როგორც უფლებები ასევე მოვალეობები).

სზაკ-ის 65-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია კონკრეტული ურთიერთობა, რომლის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის გზით მოწესრიგების უფლებამოსილება მას კანონით აქვს მინიჭებული, მოაწესრიგოს ადმინისტრაციული ხელშეკრულების დადების გზით. ამ დროს, ადმინისტრაციული ორგანო ვერ იმოქმედებს კერძო პირებისათვის დამახასიათებელი კერძო ავტონომიის თავისუფლების პრინციპით, რომლის თანახმადაც, “ნებადართულია ის, რაც აკრძალული არ არის”. სწორედ იმიტომ, რომ მისი მისი საქმიანობა მიმართულია საჯარო უფლებამოსილების განსახორციელებლად, საჯაროსამართლებრივი პრინციპის შესაბამისად “აკრძალულია, ის რაც ნებადართული არ არის”, იგი მოქმედებს კანონით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში (უფლებამოსილების კანონის საფუძველზე განხორციელების პრინციპი).

იმისათვის, რომ ხელშეკრულება აკმაყოფილებდეს ადმინისტრაციული ხელშეკრულებისათვის განსაზღვრულ პირობებს, უნდა მოიცავდეს შემდეგ 4 ელემენტს:

1. დადებულია ადმინისტრაციული ორგანოს (სზაკ-ის მე2-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის “ა” ქვეპუნქტი) მიერ; 2.ხლეშეკრულება დადებულია ფიზიკურ ან იურიდიულ პირებთან, აგრეთვე სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოსთან; 3. ხელშეკრულება დადებულია საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით და 4.იგი არის სამოქალაქოსამართლებრივი ხელშეკრულება.

ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ლეგალური დეფინიცია საინტერესოდ და ქართულისგან განსხვავებილადაა მოცემული გერმანიის ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში, გერმანელებმა ადმინისტრაციული ხელშეკრულების დეფინიცია მოაწესრიგეს მსგავსად სამოქალაქო კოდექსისა. გერმანიის ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის თანახმად, ადმინისტრაციული არის ის ხელშეკრულება, რომლიც მიმართულია საჯარო-სამართლებრივ სფეროში სამართლებრივი ურთიერთობების წარმოშობის შეცვლის ან შეწყვეტისაკენ (VwVfG § 54).

ადმინისტრაცილ ხლეშეკრულებას სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვანაირად მოიხსენიებენ, ასე მაგალითად: გერმანიაში- Öffentlich-rechtlicher Vertrag (საჯარო სამართლებრივი ხელშეკრულება), რუსეთში- Государственно- правовой договор, საფრანგეთში- Droit des Contrats Publics, აშშ-ში- The Public Contract Law(აშშ-ში, პრაქტიკაში ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებას არ განასხვავებენ სამოქალაქო ხელშეკრულებისგან) და ა.შ.

3.განვითარების ისტორია

ადმინიტრაციული ხელსეკრულება სათავეს იღებს 1650-1914 წლებში, როდესაც გერმანიაში ნელ-ნელა ყალიბდებოდა სამხედრო-სამსახურეობრივი ურთიერთობები.2 მე-20 საუკუნეში, ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტთან ერთად ადმინისტრაციული სამართლის სისტემაში თავისი ადგილი მონახა და გაბატონებული მდგომარეობა მოიპოვა ოტო მაიერის მიერ ფორმირებულმა ადმინისტრაციულმა ხელშეკრულებამ, რომელიც თავიდან, გარკვეული დროის განმავლობაში, სახელმწიფოსა და მოქალაქეთა ურთიერთობაში უარყოფილი იყო. გავრცელებული აზრის თანახმად, ადმინისტრაციული ხელშეკრულება ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნის ადმინისტრაციული სამართლის დოქტრინაში იყო ცნობილი და ფართოდ აღიარებული.3 ამდენად, იგი მოხსენიებულია ლონინგისა (1884წ.) და შტენგელის(1886) წიგნებში ადმინისტრაციული აქტების გვერდით. ლაბლანდი ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით ითვალისწინებდა, რომ სახელმწიფოს, როგორც მმართველს, შეუძლია გამოიყენოს საქმიანობის ყველა სამათრლებრივი ფორმა, რომელსაც იგი თავისთვის გამოსადეგად ჩათვლის. მაშინდელი ლიტერატურის ერთი ნაწილი ადმინისტრაციულ ორგანოში თანამდებობის პირთა დანიშვნის საკითხს უწოდებდა ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებას. ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ასეთი ინტერპრეტაციისა და გამოყენების წინააღმდეგ გამოდიოდა ოტო მაიერი. ის თვლიდა, რომ სახელმწიფოსა და მოქალაქეს შორის დადებული ხელშეკრულება არ შეიძლება განვიხილოთ საჯარო სამართლის რეგულირების სფეროში, რადგან ხელშეკრულება გულისხმობს თანასწორუფლებიან სამართლის სუბიექტებს, ხოლო საჯარო სამართალი სახელმწიფო ხელისუფლების უზენაესობას განსაზღვრავს. ოტო მაიერის ეს ვერდიქტი დომინირებდა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, მაგრამ მისი აღნიშნული მოსაზრება წინააღმდეგობის გარეშე არ დარჩენილა. ამ დროს გამოირჩეოდნენ ავტორები, რომლებიც მხარს უჭერდნენ ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებას, განსაკუთრებით კი ვილიბალტ აპელტი (W. Apelt, der Verwaltungsrechtliche Vertrag, 1920). თითქმის ყველა, 1945 წლის შემდეგ გამოცემულ ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლის სახლმძღვანელოში მიუთითებდნენ, ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებაზე, როგორც ადმინისტრაციული ორგანოს სამართლებრივი საქმიანობის შესაძლებელ ფორმაზე. 1958 წელს გამოჩნდა 3 ნაშრომი, რომლებმაც პრინციპულად შეუწყვეს ხელი ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ლეგალიზაციას და გერმანიის 1976 წლის ზოგადი ადმინისტრაციული კოდქსის შემადგენლობაში შეტანას.4 გერმანული გამოცდილება აისახა სზაკ-ის მე-5 თავში და წარმოადგენს ადმინისტრაიული ორგანოს ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ სამართლებრივი საქმიანობის ფორმას.

4.ადმინისტრაციული ხელშეკრულების კანონიერება

იმისათვის რომ ადმინისტრაციული ხელშეკრულება, როგორც საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით დადებული გარიგება რომ ჩაითვალოს კანონიერად, აუცილებელია აკმაყოფილებდეს ადმინისტრაციული ხელშეკრულებისათვის გათვალისწინებული ფორმალური და მატერიალური კანონიერების მოთხოვნებს, კერძოდ:

4.1 ფორმალური კანონიერება

1. ორმხრივი ნება, რომელიც გამოიხატება ოფერტსა და აქცეპტში. ადმინისტრაციული ხელშეკრულება შეიძლება ჩაითვალოს დადებულად თუ გამოხატულია მხარეთა ორმხრივი, თანმხვედრი ნება, ერთი მხრივ წინადადების შეთავაზება (ოფერტი), ხოლო მეორე მხრივ, მეორე მხარის თანხმობა (აქცეპტი). ოფერტი და აქცეპტი წარმოადგენენ სამოქალაქო-სამართლებრივ ინსტიტუტებს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 329-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად, ხელშეკრულების დადების შესახებ წინადადება (ოფერტი) ითვლება შეთავაზებულად, თუ ამ წინადადებაში, რომელიც მიმართულია ერთი ან რამდენიმე პირისადმი, გამოხატულია, რომ წინადადების მიმცემი თანხმობის შემთხვევაში მზადაა შეასრულოს თავისი წინადადება. სამოქალაქო კოდექსის აღნიშნული მუხლიდან გამომდინარეობს, რომ ოფერტი არის ცალმხრივი ნების გამოვლენა, რომელიც მოითხოვს მეორე მხარისგან მის მიღებას და ოფერტანტი შებოჭილია მისივე ოფერტით.5 ასე მაგალითად, თუ ადმინისტრაცილი ორგანო უგზავნის კერძო სამართლის იურიდიულ პირს ჯერ კიდევ ხელმოუწერელ ხელშეკრულებას, სადაც გაწერილია მხარეთა უფლებები და მოვალეობები, იურიდიული პირი მოაწერს ხელს და დაუბრუნებს ადმინისტრაციულ ორგანოს, ხოლო იგი ხელს აწერს ხელშეკრულებას ისე, რომ არ ატყობინებს მეორე მხარეს, ასეთი შეთანხმება დადებულად არშეიძლება ჩაითვალოს. ეს მოსაზრება ემყარება რამდენიმე არგუმენტს, პირველ რიგში იურიდიულ ლიტერატურაში გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მეორე მხარისათვის ხელმოუწერელი ხელშეკრულების გაგზავნა არ წარმოადგენს ოფერტს. მეორე რიგში კი, სამოქალაქო-სამართლებრივი თვალსაზრისით, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ხელმოუწერელი ხელშეკრულების გაგზავნა არის მისი მხრიდან უბრალოდ განცხადება იმისა, რომ სურს ხელშეკრულების დადება და მისი ნების ნამდვილობა არაა დადასტურებული ხელმოწერით. აქედან გამომდინარე, იურიდიული პირის ხელის მოწერა არის ოფერტი და საჭიროა რომ მიიღოს მეორე მხარემ, რომელმაც უნდა აცნობოს ოფერტანტს აქცეპტის შესახებ და მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება ჩაითვალოს ნამდვილად ხელშეკრულება.

2. ფორმა. ადმინისტრაცილი ხელშეკრულება შეიძლება დაიდოს მხოლოდ წერილობითი ფორმით, თუ კანონით სხვა რამ არაა დადგენილი (სამოქალაქო ან ადმინისტრაციული). ხელშეკრულებისათვის აუცილებელი ფორმის დაუცველობა, შეიძლება გახდეს მისი ბათილობის საფუძველი.

3. მესამე პირის ან სხვა ადმინისტრაციული ორგანოს თანხმობა. ფორმალური კანოიერების ეს ბოლო პირობა გარემოებაზეა დამოკიდებული და საჭიროების შემთხვევაშია სავალდებულო. სზაკ-ის 67-ე მუხლის თანახმად, თუ ადმინისტრაციული ხელშეკრულება ზღუდავს მესამე პირთა უფლებებს ან აკისრებს ვალდებულებებს, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია აცნობოს მათ ამის შესახებ და ხელშეკრულება ნამდვილი იქნება მხოლოდ მესამე პირთა წერილობითი თანხმობის შემთხვევაში. რაც შეეხება სხვა ადმინისტრაციული ორგანოს თანხმობას, სზაკ-ის 68-ე მუხლის თანახმად, თუ ადმინისტრაციული ხელშეკრულება დაიდო ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის ნაცვლად, ძალაში შედის იმ ადმინისტრაციული ორგანოს თანხმობის შემდეგ, რომელიც კანონის შესაბამისად აუცილებელია სათანადო ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის გამოსაცემად. ასე მაგალითად, საკასაციო სასამართლომ # ბს-977-931(კ-06) გადაწყვეტილებით ბატილად ცნო ხელვაჩაურის რაიონის გამგეობასა და ხ. კ-ეს შორის დადებული ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომლის თანახმადაც ხ. კ-ეს საკუთრებაში გადაეცა არასასოფლოსამეურნეო დანიშნულების ნაკვეთი სავაჭრო და მომსახურების ობიექტების მოსაწყობად. ბათილად ცნობას საფუძვლად დაედო ის გარემოება, რომ არ არსებობდა კომპეტენტური უწყებების, საავტომობილო გზების დეპარტამენტის, გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს “საქნაპირდაცვის” და ტურიზმისა და ტურიზმისა და კურორტების სახელმწიფო დეპარტამენტის თანხმობები.

4.2მატერიალური კანონიერება

განსხვავებით ფორმალური კანონიერებისგან, რომელშიც უნდა შემოწმდეს ფორმალურად, „გარეგნულად“ თუა კანონიერი ხელშეკრულება, მატერიალური კანონიერება გულისხმობს, თუ რამდენადაა შინაარსობრივად შესაბამისობასი ხელშეკრულება საქართველოს კონსტიტუციასთან, ადმინისტრაციული და სამოქალაქო სამართლის ნორმებთან და მოქმედ კანონმდებლობასთან. გარდა ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლისა, არის სპეციალური კანონები, რომლებსაც უნდა შეესაბამებოდეს ადმინისტრაციული ხელშეკრულება, მაგ. საქართველოს კანონი „სახელმწიფო ქონების შესახებ“, „სახელმწიფო ქონების შესყიდვების შესახებ“ და სხვა.

5 .ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ბათილობა

სზაკ-ი აწესებს მოთხოვნებს, რომლის დაუცველობაც შეიძლება გახდეს ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ბათილობის საფუძველი. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 70-ე მუხლის ანალიზის შედეგად, შეიძლება გამოიყოს ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ბათილობის ორი ძირითადი საფუძველი: სამოქალაქოსამართლებრივი და ადმინისტრაციულსამრთლებრივი. ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ბათილობის სამოქალაქო-სამართლებრივ საფუძვლებს აწესრიგებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, ესენია: შინაარსის დაუდგენლობის გამო (53-ე მუხლი); მართლსაწინააღმდეგო და ამორალური გარიგებანი (54-ე მუხლი); ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების გამო(55-ე მუხლი); მოჩვენებითი და თვალთმაქცური გარიგებანი (56-ე მუხლი); არასერიოზული გარიგება (57-ე მუხლი); ქმედუუნარო პირთან დადებული გარიგება(58-ე მუხლი) ფორმის დაუცველობის გამო (59-ე მუხლი); არასრულწლოვანთან დადებული გარიგება (63-ე მუხლი); შეცდომით დადებული გარიგება (72-ე მუხლი); მოტყუებით დადებული გარიგება (81-ე მუხლი); იძულებით დადებული გარიგება (85-ე მუხლი). რაც შეეხება ადმმინისტრაციულ-სამართლებრივ საფუძველს, იგი მოცემულია სზაკ-ის 70-ე მუხლის მეორე ნაწილში, რომლის თანახმად, ადმინისტრაციული ხელშეკრულება ბათილია, თუ ბათილად გამოცხადდა ის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომლის საფუძველზეც დაიდო ხელშეკრულება.

6. ადმინისტრაციული ხელშეკრულების სუბიექტები

სზაკ-ის მე-2 მუხლში მოცემული ადმინისტრაციული ხელშეკრულების განმარტებისას-,,ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით ფიზიკურ ან იურიდიულ პირთან, აგრეთვე სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოსთან დადებული სამოქალაქო სამართლებრივი ხელშეკრულება’’, აშკარაა, რომ ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ერთ-ერთი, სავალდებული მხარეა ადმინისტრაციული ორგანო. მეორე მხარედ ხელშეკრულებაში შეიძლება გამოვიდეს როგორც ადმინისტრაციული ორგანო, ისე ფიზიკური და იურიდიული პირი.

სზაკ-ის ნაწ. 1-ლი, პ. ,,ა’’ გვაძლევს ადმინისტრაციული ორგანოს ცნებას, რომლის მიხედვითაც ადმინისტრაციული ორგანოა ,,ყველა სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო ან დაწესებულება, საჯარო სამართლის იურიდიული პირი (გარდა პოლიტიკური და რელიგიური გაერთიანებებისა), აგრეთვე ნებისმიერი სხვა პირი, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე ასრულებს საჯარო სამართლებრივ უფლებამოსილებებს’’.

შესაბამისად, აღნიშნული ცნება შედგება ორი ელემენტისაგან: ადმინისტრაციული ორგანო ,,ორგანიზაციული გაგებით’’, ადმინისტრაციული ორგანო ,,ფუნქციონალური გაგებით’’. პირველი შემთხვევაში საკმარისია სუბიექტს ჰქონდეს შესაბამისი საჯარო-სამართლებრივი ორგანიზაციული სტრუქტურა, ფორმა. მეორე შემთხვევაში, თვით საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების უფლებამოსილება აქცევს ერთეულს ადმინისტრაციულ ორგანოდ. (7) სიტყვები: ,,სხვა პირი’’ კი მოიცავს როგორც ფიზიკურ, ისე იურიდულ პირებს.(მაგალითად კონტროლიორი, რომელიც სასკ-ის საფუძველზე ახორციელებს თავის უფლებამოსილებას, ან შპს. თბილისის ტრანსპორტი.)

რაც შეეხება ადმინისტრაციული ხელშეკრულების სხვა სუბიექტებს-ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს, საჭიროდ მიგვაჩნია მათ დასახასიათებლად მოვიხმოთ სსკ-ის ნორმები, რომლის მე-12 მუხლი განსაზღვრავს, რომ ფიზიკური პირი ქმედუნარიანობას(უნარს სრული მოცულობით შეიძინოს და განახორციელოს სამოქ. უფლებები და მოვალეობები) იძენს სრულწლოვანებისას, 18 წლის ასაკს მიღწევისას. (8) ძირითადად, ფიზიკური პირის სახით მხარედ სრულწლოვანი პირი გამოდის ხელშეკრულებაში, მაგრამ შესაძლებელია სსკ-ის 63-66-ე მუხლების გათვალისწინებით მხარედ წარმოდგენილი იყოს არასრულწლოვანი, რომელსაც აქვს მისი წარმომადგენლის თანხმობა.

ასევე, შესაძლებელია ხელშეკრულება დადებულ იქნას იურიდიულ პირთანაც. ამ შემთვევაში, მიგვაჩნია, რომ იგულისხმება კერძო-სამართლებრივი ფორმის გაერთიანებები, კომერციული და არაკომერციული იურ. პირები და არა სსიპ-ები. რადგან, როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ მათი ორგანიზაციული ფორმისა და საჯარო სამართლებრივი უფლებამოსილების გამო ისინი ადმინისტრაციულ ორგანოებად ითვლებიან.

7. ადმინისტრაციული ხელშეკრულების სახეები

1) საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 65–71 მუხლების განხილვის შედეგად შეიძლება გავაკეთოთ დასკვნა, კოდექსი ჰყოფს ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებას შემდეგ სახეებად: ადმინისტრაციული ხელშეკრულება, რომელიც საჭიროებს სხვა ადმინისტრაციული ორგანოს თანხმობას(შეიძლება იყოს როგორზ ზემდგომი, ისე სხვა ორგანო) და ხელშეკრულება რომელიც ასეთ თანხმობას არ საჭიროებს, ასევე ისეთი ადმინისტრაციული ხელშეკრულება რომელშიდაც შესაძლებელია მესამე პირის მონაწილეობაც.

სზაკ–ის 68–ე მუხლი განმართავს,რომ იმ შემთხვევაში, როდესაც ადმინისტრაციული ხელშეკრულება იდება ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის ნაცვლად. იგი ძალაში შედის იმ ადმინისტრაციული ორგანოს წერილობითი თანხმობის შემდეგ, რომელიც კანონმდებლობის შესაბამისად აუცილებელია სათანადო ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოსაცემად. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევებში ადმინისტრაციული ხელშეკრულების დადებისათვის აუცილებლობას წარმოადგენს შესაბამისი, ან ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს თანხმობა.

მეორე შემთხვევაში ადმინისტრაციულს ხელშეკრულებაში მონაწილეობს მესამე პირი. ეს ხდება მაშინ, როდესაც კანონმდებელი მიზნად ისახავს, რომ ადმინისტრაციული ხელშეკრულების დადებით არ შეიზღუდოს მესამე პირების უფლებები, ან პირიქით,მათ აკისრებს რაიმე ვალდეუბულებას. ადმინისტრაციული ორგანო სზაკ-ის 67-ე მუხლის საფუძველზე ვალდებულია აცნობოს ადმინისტრაციული ხელშეკრულების შესახებ მესამე პირებს. ადმინისტრაციული ხელშეკრულება ძალაში შედის მესამე პირის მიერ წერილობითი თანხმობის მიღების შემდეგ.

2) ასევე, საქართველოს კანონმდებლობის ანალიზისას შესაძლებელია გამოვყოთ ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ისეთი სახე, რომლის დადებასაც პირდაპირ კანონი ითვალისწინებს, მაგალითად, საქართველოს კანონის ,,ტყის ფონდის მართვის შესახებ’’ მე-3 მუხლის ,,ზ’’ პუნქტის მიხედვით-ტყითსარგებლობის ხელშეკრულება – წარმოადგენს საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით გათვალისწინებული ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებას. (9) იგი იდება საქართველოს ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სისტემაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირ-ბუნებრივი რესურსების სააგენტოს მიერ ფიზიკურ, ან სხვა იურიდიულ პირებთან.

საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 26 ოქტომბრის ბრძანებულების, სამხედრო სამსახურის გავლის შესახებ, მე–6 თავში საუბარია საკონტრაქტო სამხედრო სამსახურზე. 18 წელს მიღწეული პირი დებს ხელშეკრულებას(კონტრაქტს) თავდაცვის სამინისტროსთან, რის მიხედვითაც გადის ანაზღაურებად სამხედრო სამსახურს განსაზღვრული ვადით. (10)

ასეთი ხელშეკრულება გათვალისწინებულია საქართველოს კანონშიდაც, ,,სახელმწიფო ქონების შესახებ’’, რომელის მიხედვითაც სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული უძრავი ნივთის პრივატიზებისას პრივატიზების განმახორციელებელ ორგანოსა და მყიდველს შორის იდება ნასყიდობის ხელშეკრულება. (11)

იმავე ითქმის საქართველოს კანონებზეე ,,კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ’’, ,,უმაღლესი განათლების შესახებ’’ და აშ. რომლებიც ითვალისწინებენ ადმინისტრაციული ხელშეკრულების დადების ფორმებასა და წესებს. (12;13)

თვით საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტშიდაც კი, 83 მუხლში მოცემულია, რომ დროებითი კომისიის თავმჯდომარის წარდგინებით პარლამენტის აპარატის უფროსი მოწვეულ ექსპერტებთან და სპეციალისტებთან აფორმებს ვადიან შრომით ხელშეკრულებას. დროებითი ხელშეკრულება კი მოიწვევა ქვეყნისათვის საჭირო თემების, საკითხების განსახილველად.

3) ასევე, საჭიროდ მიგვაჩნია გამოვყოთ ადმინისტრაციული ხელშეკრულების შემდგომი სახე. რომელშიდაც შეიძლება მოვიაზროთ ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ დისკრეციული უფლაბამოსილების შედაგად დადებული ადმინისტრაციული ხელშეკრულება. მაგალითისთვის, საქართველოს კანონი ბუნებრივი და ტექნოგენური ხასიათის საგანგებო სიტუაციებისაგან მოსახლეობისა და ტერიტორიის დაცვის შესახებ, მე–13 მუხლის 4 ნაწ. ანიჭებს დისკრეციულ უფლებამოსილებას იმ სახელმწიფო ან ადგილობრივ თვითმართველობის ორგანოებს რომლებიც რომლების ფლობენ შესაბამის უფლებამოსილებას ,,საგანგებო სიტუაციის თავიდან აცილების და ამ სიტუაციით გამოწვეული შედეგების სალიკვიდაციო ღონისძიებებში მხარდაჭერის მიზნით ხელშეკრულება დადონ შესაბამის პირებთან, თუ მათი საგანგებო სიტუაციებზე რეაგირების ძალები და საშუალებები არ არის საკმარისი’’. (14)აქედან გამომდინარე, ასეთი ადმინისტრაციული ორგანოები უფლებამოსილნი არიან დადონ ადმინისტრაციული ხელშეკრულება შესაბამისი ცოდნის, რესურსების მქონე როგრც ფიზიკურ, ისე იურ. პირებთან, რათა თავიდან იქნეს აცილებული საგანგებო მდგომარეობის შედეგი. შესაბამისად მიზანი ამ ხელშეკრულებისა, საზოგადოებრივი წესრიგის, მშვიდობისა და უსაფრთხოების დაცვის აქცევს მას ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებად.

8. ადმინისტრაციული ხელშეკრულებისა და გარიგების განსხვავება

თავდაპირველად, საჭიროდ მიგვაჩნია განვასხვავოთ ხელშეკრულებისა და გარიგების ცნებები. საქართველოს სამოქალაქო კოდესის 50–ე მუხლის მიხედვით ,,’ გარიგება არის ცალმხრივი, ორმხრივი ან მრავალმხრივი ნების გამოვლენა, რომელიც მიმართულია სამართლებრივი ურთიერთობის წარმოშობის, შეცვლის ან შეწყვეტისაკენ.’ ორივე, როგორც ადმინისტრაციული ხელშეკრულება, ისე ადმინისტრაციული გარიგება მიმართულია სამართლებრივი შედეგისკენ, მაგრამ განსხვავება მათ შორის როგორც გარიგრბის ცნებიდან ირკვევა, სწორედ ნების გამოვლენის სახეში მდგომარეობს. გარიგება მოიცავს როგორც ორმხრივი(ხელშეკრულება) ისე ცალხმრივი და მრავალმხრივი ნების გამოვლენებსაც. შესაბამისად, ადმინისტრაციული გარიგების ცნების ქვეშ შესაძლებელია მოვიაზროთ არამარტო ადმინისტრაციული ხელშეკრულება, არამედ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციული–სამართლებრივი აქტი. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, თავდაპირველად ამკვიდრებდა ადმინისტრაციული გარიგების ინსტიტუტს, მაგრამ შესაძლებელი ხდებოდა აღრევა ადმინისტრაციული გარიგებისა და ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი აქტის. სასამართლო პრაქტიკაშიდაც, იმდენად ფართოდ მოხდა ადმინისტრაციული გარიგების ინტერპრეტაცია, რომ მასში აქცევდნენ ადმინისტრაციულ ორგანოს მიერ გამოცემულ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივ აქტს საჯარო მოსამსახურის სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ. (15) გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი აქტის სამართლებრივი რეგულირება განსხვავდება ადმინისტრაციული ხელშეკრულებისაგან.

აღსანიშნავია ისიც, სზაკ–ი გარიგებად მიიჩნევდა ყველა სახის სამოქალაქო სამართლებრივ გარიგებას, რომელშიდაც ერთ–ერთ მხარედ ადმინისტრაციული ორგანო მონაწილეობდა. შესაბამისად ადმინისტრაციულ გარიგებასთან დაკავშირებული დავები განიხილებოდა ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით, რამაც ადმინისტრაციული მართლმსაჯულების გადატვირთვა გამოიწვია. ამიტომაც, კანონმდებელმა 2006 წლის 24 ივნისის კანონით შეითანა ცვლილება კოდექსში, და ადმინისტრაციული გარიგების ნაცვლად, ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ინსტიტუტი დაამკვიდრა. ახლებრივად ჩამოყალიბდასზაკ–ის V თავი.

9. ადმინისტრაციული და კერძოსამართლებრივი ხელშეკრულების გამიჯვნა

ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია გამოიყენოს გამოიყენოს როგორც საქმიანობის საჯარო სამართლებრივი, ისე კერძოსამართლებრივი ფორმები. სზაკ–ის 651–ე მუხლის მიხედვით, ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში იმოქმედოს როგორც სამოქალაქო სამართლის სუბიექტმა, დადოს სამოქალაქოსამართლებრივი ხელშეკრულება.(16) შესაბამისად, თუ ადმინისტრაციული ორგანო დებს ხელშეკრულებას, საჭიროა დადგინდეს, თუ რომელი სახის ხელშეკრულებასთან გვაქვს საქმე. რადგან კერძო სამართლებრივი ხელშეკრულების თაობაზე დავების გადაწყვეტა ხდება სამოქალქო სამართლებრივი სამართალწარმოების გზით, ხოლო ადმინისტრაციულ ხელშეკრულების დადება, შესრულება და შეწყვეტასთან წდაკავშირებით წარმოშობილი დავები განიხილება ადმინისტრაციული სამართალწარმოების გზით.

ადმინისტრაციული და სამოქალაქო ხელშეკრულების გამიჯვნისათვის, უპირველესად ყურადღებას ვაპყრობთ ადმინისტრაციული ხელშეკრულების ცნების შემდეგ ელემენტს: საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით. ხელშეკრულების სამართლებრივ ბუნებას განსაზღვარვს მისი მიზანი. ის ფაქტი, რომ ხელშეკრულების ერთი მხარე არის ადმინისტრაციული ორგანო, არ გვაძვლევს იმის საფუძველს, რომ ასეთი ხელშეკრულება ყოველ შემთხვევაში ადმინისტრაციულად მივიჩნიოთ. (17)

ადმინისტრაციული და სამოქალაქო ხელშეკრულებას ერთმანეთისგან ძირითადად განასხვავებს მისი საგანი, რომელიც ხელშეკრულების შინაარსიდან უნდა დადგინდეს, კერძოდ აქვს თუ არა ხელშეკრულებით ნაკისრ ვალდებულებებს და შეძენილ უფლებებს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ხასიათი. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებასთან გვაქვს საქმე მაშინ:

• როდესაც ის ადმინისტრაციული სამართლის ნორმების შესრულებას ემსახურება

• როდესაც ის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ–სამართლებრივი აქტის გამოცემის ან სხვა მმართველობითი ღონისძიების განხორციელების ვალდებულებას შეიცავს;

• როდესაც ის მოქალაქის საჯაროსამართლებრივ უფლებამოსილებებს ან ვალდებულებებს ადგენს

მაგალითისათვის, თუ თავდაცვის პარლამენტის აპარატი შეიძენს განსაზღვრული რაოდენების ავტოკალამს, ამშემთხვევაში გვექნება წმინდა კერძოსამართლებრივი ხელშეკრულება, რადგან კონკრეთულ ურთიერთობაში აპრიორს ფასი წარმოადგენს და არა მისი მიზანი. ხოლო, იმ შემთხვევაში, თუ თავდაცვის სამინისტრო დადებს ნარდობის ხელშეკრულებას ფიზიკურ პირთან, მკერავთან ჯარის ფორმისა და აღჭურვილობის შეკერვის თაობაზედ, მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული ხელშეკრულება ადმინისტრაციულს წარმოადგენს. უპირველეს ყოვლისა, ფორმის შეკვეთა ხდება იმის გამო, რომ გაიზარდოს საქართველოს თავდაცვის ძალების ბრძოლისუნარიანობა. რადგან, გარკვეული სახის ტანსაცმელი შედის არმიის ფორმაში, ზუსტაც იმისათვის, რომ იყოს შეუმჩნეველი გარშემო პირობებში, ან ფორმა უნდა იყოს წყალგაუმტარი ან ელასტიური, იმისათვის რომ ჯარისკაცმა შეძლოს თავისი მოვალეობის პირნათლად შესრულება. შესაბამისად, ამ შემთხვევაში მიგვაჩნია, რომ საჯარო ინტერესი გადაწონის კერძოს და საქმე გვაქვს ადმინისტრაციულ ხელშეკრულებასთან.

მათი გამიჯვნისას, სირთულეები წარმოიშობა მაშინ, როდესაც სახელშეკრულებო ვალდებულება “ნეიტრალური” ან “ინდიფერენტულია”. ამ შემთხვევაში, ხელშეკრულების შენაარსი უნდა დადგინდეს ობიქტური კრიტერიუმებით და არა სუბიექტური შეხედულებებით, კერძოდ ვალდებულების მიზნისა და საერთო შინაარსის მიხედვით.(18)

10.ადმინისტრაციული ხელშეკრულების სამართლებრივი რეგულირება ტენდერთან მიმართებით.

საქართველოს პრეზიდენტის 2011 წლის 19 დეკემბრის N829ბრძანებულების საფუძველზე მოხდაკონკურენციისა და თავისუფალი ვაჭრობის სააგენტოსა და სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოსგაერთიანება და მათ ბაზაზე 2012 წლის 1 იანვრიდან შეიქმნა დამოუკიდებელი საჯარო სამართლის იურიდი¬ული პირი – კონკურენციისა და სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტო. ”სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ” კანონში შეტანილი ცვლილებებით, 2010 წლის პირველი დეკემბრიდან ყველა სახელმწიფო ტენდერი ელექტრონული ფორმით ხორციელდება. ტენდერის შესახებ ინფორმაცია სახელმწიფო შესყვიდვების სააგენტოს ოფიციალურ ვებ-გვერდზე ,,http://contest.procurement.gov.ge’’ ხორციელდება, სადაც რეგისტრირდება შემსყვიდველი(ადმინიტრაციული ორგანო) ისე კონკურსში მონაწილეობის მსურველები.

ელექტრონული ტენდერისა და გამარტივებული ელექტრონული ტენდერის შემთხვევებში სატენდერო განცხადება და სატენდერო დოკუმენტაცია უნდა ნთავსდება სახელმწიფო შესყიდვების ერთიან ელექტრონულ სისტემაში, რის შედეგადაც სატენდერო განცხადებას ენიჭება უნიკალური ნომერი და სატენდერო განცხადება და სატენდერო დოკუმენტაცია ითვლება ოფიციალურად გამოქვეყნებულად. სახელმწიფო შესყიდვების ერთიანი ელექტრონული სისტემის მეშვეობით სატენდერო განცხადებისა და სატენდერო დოკუმენტაციის გამოქვეყნებისთვის შემსყიდველი ორგანიზაცია იხდის გამოქვეყნების საფასურს. საჭიროების შემთხვევაში შემსყიდველ ორგანიზაციას უფლება აქვს, გამოიყენოს სატენდერო განცხადებისა და სატენდერო დოკუმენტაციის გავრცელების სხვა, დამატებითი საშუალებები. (19)

ჩვენ მიერ განხილულ იქნა რამდენიმე ტენდერი, იმისათვის რომ ნათლად წარმოჩენილიყო პრობლემის არსი. მაგალითისათვის, 18.01.2012 წელს ჩატარებული ტენდერის საფუძველზე, შემსყიდველმა ,,შემოსავლების სამსახურმა’’ შეიძინა 95 ერთეული სხვადასხვა ავეჯის სახეობა. (სატენდერო განცხადების ნომერიSPA120002144). (20)

ასევე, ს.ს.ი.პ-ი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ ტენდერის საფუზველზე შეძენილ იქნა (სატენდერო განაცხადის ნომერი SPA120002081), ქაღალდის, მუყაოს სარეგისტრაციო ჟურნალები/წიგნები, საბუღალტრო წიგნები, ფორმები და სხვა ნაბეჭდი საკანცელარიო ნივთები.(21)

ზემოთხსენებულ შემთხვევების ანალიზისას, ნათელი ხდება, რომ ხელშეკრულების დადებისათვის ტენდერის ჩატარების შემდგომ, წმიდა სამოქალაქო-სამართლებრივი ხელშეკრულება იძენს ადმინისტრაციულის ხასიათს. ხდება ყოველი სახის ხელშეკრულების ადმინისტრაციული სამართლებრივ ჩარჩოში მოქცევა, რაც ჩვენი აზრით არ უნდა იყოს კორექტული. ამ აზრის გასამყარებლად, მოვიყვანთ რამოდენიმე არგუმენტს. უპირველესად, სამოქალაქო სამართლის ერთ-ერთი პრინციპია, რომ საჯარო სამართლის იურ. პირები კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში გამოდიან, როგორც სამოქალაქო სამართლის სუბიექტები. მგალითისათვის, განვიხილოთ ფისკალური საშუალების შეძენა ადმინისტრაციულ ორგანოს მიერ. როდესაც ად. ორგანო იძენს ქაღალდს ან გარკვეული რაოდენობის ავტოკალამსა და ა.შ იგი ამყარებს სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობას გამყიდველთან და დებს ნასყიდობის ხელშეკრულებას. ამ შემთხვევაში საჯარო მიზანი, როგორც ასეთი არ არის გამოკვეთილი. ხოლო ტენდერის ჩატარების შემდგომ იგი იძენს ადმინისტრაციულის ხასიათს. თუმცა მიზანი არ მაინც არ იცვლება. შესაბამისად, მიგვაჩნია, ყოველ საკითხზე ტენდერის გამოცხადებით ხელშეკრულების დადებით, ქართული სამართლებრივი სივრცე უკან იწევს, იმ თვალსაზრისით, რომ მიზანი ამ ხელშეკრულებისა რცება ყურადღების გარეშე და მნიშვნელობას იზენს მხოლოდ ფორმა მისი დადებისა.

11.დასკვნა

საქართველოს პარლამენტის მიერ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღება გახლდათ წინგადაგმული ნაბიჯი სამართლებრივი სივრცის ჰარმონიზაციისა და სახელმწიფოსა და მოქალაქეებს შორის ურთიერთობების უკეთ მოეწესრიგებისაკენ. როგორც ვიცით, ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, მაგრამ უკვე რამდენიმე წელია ქართულ ადმინისტრაციულ სამართალში ფეხი მოიკიდა და სულ უფრო აქტიურად გამოიყენება ისეთი სამოქალაქო-სამართლებრივი ინსტიტუტი, როგორიცაა ხელშეკრულება. გარდა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსისა, ადმინისტრაციული ხელშეკრულების მომზადებისა და დადების წესები რეგულირდება სპეციალური კანონებითაც. დღეისათვის პრაქტიკაში საკმაოდ ხშირია შემთხვევები, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანო საჯარო უფლება-მოსილებას ახორციელებს სამოქალაქო ხელშეკრულების დადების გზით. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს უფლება აქვს კერძო სამართლის სუბიექტებთან უერთიერთობა მოაწესრიგოს მხოლოდ ორმხრივი ნების გამოვლენის მეშვეობით, შეთანხმების გზით და არა ბრძანებით. ამიტომაც ადმინისტრაციულ სამართალში სულ უფრო პოპულარული გახდა სამართლებრივი საქმიანობის ეს ფორმა, რამეთუ იგი არ გულისხმობს სახელმწიფოსა და კერძო სამართლის სუბიექტებს შორის ურთიერთდაქვემდებარებას (სუბორდინაცია), არამედ მათ შორის ურთიერთობა დამყარებულია “ჰორიზონტალურ” საწყისებზე.